उंच भरारी.....चल मित्रा,चल दोस्तापंख लावू गगन भरारीचेजग जिंकूया प्रेमानेवारे येईल नाविन्याचे....उंच भरारी घेवू आकाशीइंद्रधनू कमानी झोके घेवूयाआनंदाने,मोदभरे बागडूयामेघांच्या सानिध्यात दिनभर राहूया....हिरवागार शालू नेसली वसुंधरावरूनच मस्त आपण पाहून घेवूकशी सजते वसुंधरा याचामनसोक्त नजराणानयनी साठवू....थंडगार बोचरे छान वारेअंगावरती मनमुराद झेलूयागगनी विहरणार्‍या पक्ष्यांच्याकिलकिटाने आनंदी होवूया.....स्वप्नवत सारेच आभासमानमनाचे मांडे खावून झालेगगनविहार करूनी मगवसुंधरावरच सारे जागेपणात आले......वसुधा नाईक.पुणे
*मागे वळून पाहताना*वसुधाची बारावी झाली शिक्षण अर्धवट राहिलेवैभव बरोबर लग्न झालेशिक्षणाचे अधुरं स्वप्न राहिलेमागे वळून पाहताना सर्व आठवले.....लग्नाचे दीड वर्ष मजेत गेलेएस.पी.काॅलेजला एफ.वाय.एस.वाय केलेजुळ्या मुलींना जन्म दिलासंगोपनातच दिवस जावू लागलामागे वळून पाहताना जीव आनंदला,.....डिग्री घेण्याचा प्रयत्न केलापण तो असफल झालासध्या विचार बाजूला सारलामुलींच्या शिक्षणाला वेळ दिलामागेवळून पाहताना छंद नंतर जोपासला....नंतर पोस्टल डी.एड.केलेशैक्षणिक डिग्री घेण्याचे काम केलेडिग्री मिळाली.मनासारखी नोकरी पण मिळालीमागे वळून पाहताना अंतरी वसुधा सुखावली....अजुनही बी.ए.ची डिग्री हातात नव्हती ,हे स्वप्न अधुरं होतेमधल्या काळात मुलाचा जन्म झाला होता.मग वसुधा तिघांचे संगोपन छान करू लागलीमात्र वैभवची तब्बेत ढासळू लागलीमागेवळून पाहताना सहनशीलता समजली...वैभवचे शरीर अनेक आजारांचे माहेरघरवैभव घरी बसून सांभाळतो आमचे घरपण वैभव आहे सोशिक फारसर्व दुखणे सहन करतो अपारमागे वळून पाहताना आठवले वैभवचे प्रेम अपरंपार...नाही देत त्रास वसुधालानाही जाच तीलानंतर मात्र वसुधाने मनाचा हिय्या केलासन २०१० मधे बी.ए. डिग्रीचा मान मिळवलावसुधानंअधुरं स्वप्न पूर्ण केलेआयुष्यभर माणूसपण जपलेमित्र,सवंगडी,मनापासुन जपले.मागे वळून पाहताना डोळ्यासमोर पटकन सर्व आलै......*वसुधा नाईक,पुणे*
*पानांचे प्राणी*झाडाशी झुडपांशीदोस्ती करू याथंडगार सावली द्याअसा हट्ट करु या....सुरेख ,सुंदर ,हिरवी पानंबघा आकार कितीतरीछोटी,मोठी,लांब,गोल,लावू याची झाडे आपल्या दारी...पानांशी गट्टी करूनत्यांचे निरीक्षण करूयाकागदांच्या मऊ दुलईतनिजवून त्यांना ठेवूया....कधी कागदावर चिकटवूनबघूया काय ,काय बनते?पिंपळपानाचा उंदीर होतो अनफुलपाखरू सुद्धा होते....मग पानेच लागतात बोलूत्यांना काय व्हायचयं तरचेहरा,कान,की आणखीकोणता वेगळा आकार बर..,सहल निघाली खासआज प्राण्यांच्या बागेतपानांचे पक्षी,पानांचे प्राणीबसलेत छोट्याशा जागेत...,वसुधा नाईक,पुणे
ईश्वरी अस्तीत्वाला नाकारणारे पेरियार स्वामी।इरोड वेंकट नायकर रामास्वामी म्हणजेच,ज्याचा तामिल मधे "सम्मानीत व्यक्ती" असा अर्थबोध होतो ते पेरियार स्वामी. पेरियार स्वामींचा जन्म 17 सप्टेंबर 1879 ला झाला तर 24 डिसेंबर 1973 ला त्यांनी या जगाचा निरोप घेतला.20 व्या शतकातील तामीलनाडू राज्यातील एक प्रमुख राजकिय नेता, ज्यांनी जस्टिच पार्टीचे संघटन केले. रुढिवादी हिदूत्वचा विरोध हा त्यांचा प्रमुख धेय्य. भारतातील म्हणजे विशेषता दक्षिण भारतीय समाजातील शोषीत वर्गाचा विकास व्हावा हे त्यांचे धेय्य.हिंदुवादी,परंपरावादी परिवारात जन्माला आल्यामुळे त्यांच्या घरी बालपणापासूनच भजन पुजन, सत्संग चालत असल्याचे त्यांनी पाहिले.आणि बुध्दीचातुर्यामुळे त्यांच्या बालमनात जन्मास येणाऱ्या दंतकथांवरील सत्यते बद्दल प्रश्न निर्माण व्हायचे. ज्यांची उत्तरे त्या बालबुध्दीलाही पटन्यासारखे नसून ते कितीतरी प्रश्न निर्माण करून, त्या बिना अर्थांच्या कथांना न मानता धुळीस लावीत.बाल विवाह , देवदासी प्रथा म्हणजे स्त्रीयांचे व अस्पृश्य समाजाचे शोषण. हे शोषण पेरियार यांना मान्य नव्हते. १९ व्या वर्षी त्यांचे विवाह होवून पत्नीला सुध्दा आपल्या विचारांनी प्रभावीत करून समविचारी बनवीले.१९०४ मधे एका ब्राम्हणाविरूध्द त्यांनी न्यायालयातील कर्मचाऱ्याला मदत केली.यावरून त्यांच्यात व वडिलात वाद निर्माण झाला.ज्याचा परिणाम म्हणून काही दिवसांसाठी त्यांनी घर सोडले.या दरम्यान ते काशीला गेले.जिथं त्यांना निशुल्क मिळणाऱ्या भोजनाला जायचे होते. परंतू ते केवळ ब्राम्हणांसाठी आहे हे माहित झाले आणि या प्रसंगावरून त्यांनी हिंदूत्वाविरूध्द बंड पुकारण्याचा निर्णय घेतला. व कोणत्याही धर्माला न स्विकारता नेहमी नास्तिक जीवन जगत राहिले.अल्पावधीतच राजकारणात सक्रिय झाले. आणि 1919 मधे त्यांनी काँग्रेस चे सदस्यत्व मिळवीले.केरळमधे मंदिराकडे जाणाऱ्या रस्त्यावरून अस्पृश्यांना जाण्यास बंदी होती.ही बंदी हटविण्यसाठी केरळ मधील काँग्रेसी नेत्यांच्या विनंती वरून त्यांनी "वाईकाँम" आंदोलनाचे नेतृत्व स्विकारले, ज्यात त्यांच्या पत्नीनेही त्यांची साथ दिली.पुढे तरूणांसाठी काँग्रेसकडून प्रशिक्षण शिबीरात एका ब्राम्हण प्रशिक्षकाद्वारे ब्राम्हणेत्तर समुदायातील विद्यार्थांसोबत भेदभाव करतांना पाहून त्यांच्या मनात काँग्रेस बद्दल आपुलकी राहिली नाही आणि त्यांनी काँग्रेसी पुढाऱ्यांसमोर अस्पृश्य व पिडीतांसाठी आरक्षणाचा प्रस्ताव मांडला , जो फेटाळण्यात आला. त्यामुळे त्यांनी काँग्रेस पक्ष सोडला.अस्पृश्यांच्या हितार्थ १९२५ मधे त्यांनी एक आंदोलन केले होते. सोवियत रूसच्या दौऱ्यात, तेथील साम्यवादाने त्यांना खुप आकर्षीत केले. ज्यामुळे परत आल्यावर त्यांनी आर्थिक नितीला साम्यवादी बनविण्याची घोषणा केली. परंतू पुढे त्यांना तो निर्णय व विचार बदलवावा लागला.स्वातंत्रपुर्व व स्वातंत्रानंतरही तामिलनाडू मधील लोकांवर पेरियार स्वामींचा प्रभाव बघावयास मिळतो तो तर्कवादी, नास्तिक आणि दुर्लक्षीतांचे समर्थक व राजनितीक म्हणून.त्यांची पत्नी नागमणी आणि बहिणीला सुध्दा त्यांनी राजकारणात जुडण्यास प्रोत्साहन केले. व त्या दोन्ही स्त्रिया तेथील नशाबंदीच्या मोर्चात पुढारी म्हणून सक्रीय होत्या.पेरीयार स्वामी विवीध पक्षात सक्रीय असले तरिही त्यांनी स्वताला सत्तेतील राजकारणापासुन अलिप्त ठेवून आजिवन अस्पृश्य आणि स्त्रियांची सामाजीक अवस्था सुधारण्यासाठी झटत राहिले.१९४४ मधे "आत्मसम्मान" आंदोलन आणि जस्टिस पार्टी यांना एकत्र करून "द्रविड गजगम" नावाचे संघटन केले.रूस च्या दौऱ्यावर गेले असता कमुनीस्ट च्या मुल्यांशी आकर्षीत होवून, "कमुनीस्ट" पक्षाच्या घोषणापत्राची पहिली तामील प्रत प्रकाशीत केली.स्त्रीयांच्या स्वातंत्र्यावर त्यांचे विचार येवढे प्रखर होते की आजच्या या एकविसाव्या शतकातही त्यांना कट्टरपंथी मानले जाइल.पेरियार स्वामींनी बालविवाहाचे विरोध करून विधवा महिलांच्या पुर्नविवाहाचा अधिकार आणि लग्न हे पवित्र नाते न मानता, पार्टनरशिप या दृष्टीकोणातून पाहून, महिलांना स्वताचा पार्टनर निवडण्याचा व सोडण्याचा अधिकार असावा यासाठी अभियान चालविले होते.त्यांच्या काही अनुयायांनी तर वैवाहिक जिवनाचे प्रतिक म्हणून स्त्रियांनी गळ्यात मंगळसुत्र घालण्याच्या प्रथेला नाकारले.पेरीयार स्वामींचे मानने होते की, वैदिक हिंदू धर्मात, अंधविश्वास आणि भेदभाव हे मुळताच खोल खोल रूजले आहेत. जी समाजाला जातीच्या आधारावर चातुरवर्णात विभाजीत करते. ज्यात ब्राम्हण स्वताला सर्वात उच्च व श्रेष्ठ समजतात. व त्यामुळे ते वैदिक धर्माचे आदेश आणि ब्राम्हणांचे वर्चस्व झिडकारू पाहात होते. त्यांनी एका कट्टर नास्तिकाच्या रूपात इश्वरी अस्तित्वाला विरोध करण्याचा प्रचार केला.तर्कवादी, समतावादी, आत्मसम्मानी, दैवविफल्याचे विरोधक, धर्म व इश्वराला नाकारणारा, जाती आणि पुरूषप्रधान संस्कृतीचा विरोधक अशी त्यांनी स्वताची ओळख निर्माण केली.आधुनीक भारताच्या निर्मीतीमधे फुले, बाबासाहेब आंबेडकरांच्या वैचारिक आणि कार्याच्या श्रेणीतच पेरियार स्वामी यांचे ही कार्ये गणली जातात. या तिन्हींच्या आधुनीक विचारांच्या पायावरच, आधुनीक भारताची निर्मीती केली जावू शकते.त्यांच्या विचारांचे, कार्यांचे व साहित्याचे भाषांतर झालेले आढळत नसल्यामुळे ते हिंदू धर्म, हिंदू समाज , हिंदू संस्कृती , हिंदू धर्मग्रंथ, पुराण,वर्ण व जाती व्यवस्था, पौरूषी संस्कृती या सर्वांबद्दल काय विचार करीत होते. किंवा त्यांना अपेक्षीत समाज कसा होता . जाती व्यवस्था समुळ नस्ट करण्याची त्यांची काय योजना होती.इश्वर, धर्म व पंडितांबद्दल त्यांना का घ्रूणा होती. माणसाने माणसाशी कसे वर्तन करावे. स्त्री पुरूषांचे नाते संबंध कसे असावे. ते त्यावर काय विचार करीत या सगळ्या गोस्टींपासून आजही हिंदी भाषीक समाज अपरिचीत, अज्ञान आहे.अस्मिता मेश्राम- पुष्पांजलीभंडारा9921096867
"बौध्द साहित्याची व्याप्ती"भारतीय बौध्द संस्कृतीचा काळ २५०० वर्षापुर्वीचा होवून गेला असला तरीही, त्या काळात बुध्दांनी सांगितलेल्या दैनंदिन जिवनाला प्रभावीत करणारे निती, नियम आजही सामाजिक व कौटूंबीक जिवनाला लागू पडतात व प्रभावीत करतात।बौध्द संस्कृती व बौध्द तत्वतज्ञान जतन करण्याचे कार्य जर केल्या गेले असतील तर ते, बौध्द साहित्यामधून।‌बुध्दाच्या जिवीत कार्यकालात लिखीत साहित्याची निर्मीती जरी आढळून येत नसली तरी, बुध्दाच्या प्रवचनातून, तत्वज्ञानातून ज्या काही उपदेशात्मक गाथा, वचने सांगण्यात आली, ती त्यांच्या महापरिनीर्वाणानंतर ४०० वर्षानंतर, श्रीलंका द्विपावर, तालपत्र वर , "त्रिपिटक" या ग्रंथात लिपीबध्द केले गेले।‌बुध्दांच्या द्वारा दिलेल्या उपदेशाला, संग्रहित केलेल्या प्रमाणबध्द बौध्द ग्रंथाला "त्रिपिट" म्हणतात. ‌बौध्दांचे वाड्मय किंवा साहित्य म्हणजे त्रिपिटक.बौध्द संस्कृतीतील अतिशय महत्वाचे व प्रामाणिक ऐतीहासिक ग्रंथ म्हणून त्रिपिठक कडे पाहिले जाते.‌"तिपिटक" किंवा "त्रिपिटक", "त्रि" आणि "पिटक" असे दोन शब्द मीळून बनलेला शब्द. त्रि म्हणजे तीन, पिटक म्हणजे ग्रंथ किंवा पुस्तक.‌ज्या प्रमाणे विवीध धर्मातील ग्रंथ , त्या त्या धर्मातील साहित्य संस्कृतीचे जतन करते, त्याच प्रमाणे बौध्द धम्मातील त्रिपिटक हे सुध्दा बौध्द साहित्याचे जतन करते. ‌रामायण, महाभारत,गिता हे ज्या प्रमाणे हिंदू धर्माचे ऐतिहासीक साहित्य म्हणून स्थान पावले आहे, त्याच प्रमाणे बौध्द संस्कृती मधे त्रिपिटक हे प्राचीन व ऐतिहासीक ग्रंथ म्हणून प्रसिध्द आहे. ‌बौध्द साहित्यातील प्रमुख "त्रिपिठकात" तीन भाग पडतात. १- सुत्तपिठक,२-विनयपिठक,३- अभिधम्मपिटक. आणि याचेही अनेक विभाग पडतात.‌याच ग्रंथापैकी "खुद्दकनिकाय" या ग्रंथात सुत्र किंवा धम्मदेसना, जीवनी, जातक याचे उदाहरण दिले गेले आहेत. यात एकुण १५ ग्रंथ आहेत. १- खुद्दक पाठ, २-धम्मपद, ३ - उदान, ४ - इतीवुत्तक, ५ - सुत्तनिपात, ६ -विमानवत्थु, ७ -पेतवत्थु, ८ -थेरगाथा, ९-थेरीगाथा, १०- जातक, ११ -निद्देस, १२ -पटिसम्भिदामग्ग, १३- अपदान, १४ -बुध्दवंस, १५-चरियपिटक पैकी, थेरगाथेत सगळ्या प्रकारच्या दु:खातून मुक्त झालेले अर्हंत भिक्षूंद्वारा व्यक्त केलेल्या गाथा व स्वयं कथांचा समावेश केला गेला आहे.‌तसेच थेरी गाथेत सगळ्या प्रकारचा दुख:तुन मुक्त झालेल्या अर्हंत भिक्षूणी द्वारा व्यक्त केलेल्या गाथा व स्वयंकथा संकलीत केलेल्या आहेत.‌त्रिपिटकातील या साहित्याकडे, बौध्द साहित्या बरोबरच पाली साहित्त याही दृष्टीकोणातून पाहिले जाते.‌भारतीय साहित्ती क्षेत्रात, संस्कृत भाषेच्या बरोबरीतच पाली म्हणजे बौध्द साहित्याकडे पाहिले जाते, किंवा असे म्हणता येईल की संस्कृत साहित्यापेक्षा बौध्द साहित्य कुठेच कमी नाही. ‌उलट दोन्ही साहित्याचे मुल्यमापन केले असता, संस्कृत साहित्य हे मानवी मुल्यांचे शोषण करण्याचे समर्थन करणारे आढळते , तसेच दु:ख, रोग , जन्म मृत्यू च्या भवचक्रात भितीयुक्त बांधून ठेवणारे आढळते, या उलट बौध्द साहित्य , पालिसाहित्य मानवीय जिवनमुल्य अंगीकारून, जतन करण्यास प्रवृत्त करणारे, सत्य, वास्तवीक जीवन , आदरयुक्त जिवनशैली, भितीमुक्त मानसिकता, याचे ज्ञान व बोध देवून प्रवृत्त करणारे साहित्य आढळते.‌बौध्द साहित्याची निर्मीती फक्त भारतातच झाली असे नाही. हे असे साहित्य आहे जे भारता बाहेर ही निर्मील्या गेले. बौध्द साहित्य पालि भाषेसह, सिंहली भाषेतही आढळते.‌वास्तविक व सत्य जिवन याचे उत्तम सांगड म्हणजे बौध्द साहित्य, हे आपण तपासुन पाहू शकतो, थेरी गाथेतून.‌बुध्द शाशन कालात व तद्नंतरही होवून गेलेल्या विदुषीणी भीक्षुणीं, ज्या स्थवीर पदा पर्यंत पोहचून, अर्हंताची अनुभुती पर्यंत पोहचल्या, त्यांनी पुर्वायुष्यातील जिवनावर भाष्य करून, त्याचे आयुष्य कसे दु:खी कस्टी होते. त्यांनी कशा यातना सोसल्या, मग त्या दु:ख मुक्तीच्या या वाटेकडे कशा वळल्या, आणि भयमुक्त, दु:खमुक्त जिवनाचा अर्थबोध कसा झाला हे सारे विस्तृत मधे, पाली गाथेच्या रूपात वर्णन केले आहे. ‌थेरी गाथेच्या या बौध्द साहित्याच्या रूपात, त्या काळातील जिवनशैली, स्त्री जिवन, व स्त्री जीवनातील समस्यांवर भाष्य करण्याचे स्त्रीयांचे स्वातंत्र, म्हणजे मानवीय जिवन मुक्तीच. एकुण म्हणजे असे म्हणता येईल की, बौध्द साहित्यात , स्त्रीयांचे जीवन , व्यक्ती म्हणून,मान्य केले गेले. तिचे स्वातंत्र मान्य केले गेले.ज्या समाजात, सामाजिक घटकात, स्त्रीयांचे अस्तित्व व विकास मान्य केले गेले, त्यांचे मानवियत्व मान्य केले गेले, तो समाज, सामाजिक घटक म्हणजे मानवाघिस्टीत समाज. मानवी मुल्य जपणारा समाज.आणि असे मानवी मुल्य, बिजे रूजवीण्याचे कार्य करते, ते प्राचिन व ऐतिहासीक साहित्य.वर्षोनुवर्षापासुन भारतिय समाजात, माणुसकीची नितीमुल्ये रूजविण्याचे, त्याचे संवर्धन व संगोपन करण्याचे कार्य , बौध्द साहित्य करित आहे.या साहित्य प्रकारात, प्रामुख्याने महत्वपुर्ण समावेश करण्यात येत असलेल्या ग्रंथात, डाँ. बाबासाहेब आंबेडकरांचे,"बुध्द आणि त्यांचा धम्म" या ग्रंथासह, डाँ. भदंत आनंद कौशल्यायन,द्वारा लिखीत अनेक ग्रंथासह, मिलींद प्रश्न, जातक कथा, अश्वघोष रचित ग्रंथ, आणि अगदी अलीकडिल लेखकां द्वारा लिखीत पुस्तकांचा ही समावेश होतो.अलिकडे मोठ्या प्रमाणात, पालिसाहित्याचे हिंदी, मराठी व इंग्रजी अनुवाद झालेले साहित्य उपलब्ध होत आहेत. त्यामुळे बौध्द साहित्याला आता भाषेची मर्यादा राहीलेली नाही.तसेच साहित्य स्वरुपालाही बंधन राहिले नाही.बौध्द साहित्य कथा, कादंबरी च्या रूपात, नवसाहित्तीकांकडून निर्मील्या जात आहे.एकुण म्हणजे , बौध्द साहित्याची भाषा व प्रकार कोणताही असला तरी, धेय्य मात्र सारखेच, की बौध्द तत्वज्ञान, नितीमत्ता, मानवाघिस्टीत मुल्ये यांची रूजवणूक, संवर्धन करणे. व जनमानसापर्यंत पोहचविणे. आणि म्हणून बौध्द साहित्याची व्याप्ती मोठी व विशाल आहे.( संदर्भ- थेरीगाथा, त्रिपिटक ज्ञान- भदंत इंदवंश थेरो)अस्मिता मेश्राम- पुष्पांजलीसाहित्तीक, भंडारा9921096867‌‌‌
बोल कविते माझ्याशी......बोल कविते माझ्याशीतुझी ओळख आत्ताचीमनी होते खूप मात्रआस होती ग कधीची....माझे शब्द माझ्या ओठीआले माझ्या मुखातुनीसाज माझ्या कवितांचाछान आला मुखातुनी....सल्ला घेतला गुरूंचासर्व ऐकले मनाचेविचारांनी केले काव्यद्वार खुलले ज्ञानाचे....लागलेय वेड मलाआता सखे कवितेचेमाझ्या रचना करतेभाव मम अंतरीचे.....शब्द कधी रूसतातशब्द कधी हसतातमाझे काव्य करतातस्वप्नवत भासतात.....कवी मन झाले आताजाते विसरून दुःखबोल कविते माझ्याशीखूप मिळते ग सुख....वसुधा नाईक,पुणे.....
कविता- आपणच आपल्याला---------------------------------------आपणच आपल्याला आताबऱ्यापैकी विसरलो आहोतअसे म्हटले तर घ्याल काहरवलेल्या स्व':चा शोध ?खूप पुढे जाण्याच्या धुंदीतराहून गेलय मागे खूप काही एकदा थोडं थांबून पहावे मागेसावरता येईल अजून खूप काहीबघा बुवा,मी माझं काम केलयतरी सांगायचं अजून बरंच राहिलय -------------------------------------------कविता - आपणच आपल्याला-अरुण वि.देशपांडे -पुणे.९८५०१७७३४२ -----------------------------------------
मैत्री.....मैत्री पाव्यातील सूर जसेमन शांत करणारेमन तृप्त करणारे......मैत्री मेंदी जशीरंग खुलवत नेणारीमनात ठसणारी.....मैत्री वारा जसाअवखळ,अल्लडविश्वात रमणारी.....,मैत्री सागर जशीमित्रत्वाचे चांगले वाईटसामावून घेणारी....मैत्री एक पुस्तकसर्व समावेशकयोग्य मूल्यांकन करणारी.....मैत्री एक कट्टामनातील सुख दुःखकथन करण्यासाठी.....मैत्री एक खांदासदैव विश्वासानेविसावण्यासाठी.....मैत्री एक उत्तम टाॅनिकहारलेल्या या जीवनीपुन्हा उभारी घेण्यासाठी.....मैत्री एक फूलजरी सुगंध नसला तरीआयुष्यात हर्ष सुगंध पसरवणारे....वसुधा नाईक.....,
*शब्द********************शब्द जसा पावातो अंतरातून यावा...शब्द माझा तबलाबालगीतात तो रमला....शब्द माझा रंगलाकवितेत तो दंगला....शब्द शब्द जुळलालेख छान लिहिला....शब्दानेच घात केलानाती कडवटपणा आणला....शब्दानेच जादू केलीमधाळ वाणी मुखे निघाली...शब्दानेच सूर सापडलाशब्दानेच सूर हरवला.....शब्दांची ही मोह मायाखुलवी ही सतेज काया....शब्दांच्या या संवेदनाह्रदयी जागवी भावभावना....शब्द माझे खूप नम्रसर्वांपुढे होतात विनम्र....हरवले मी शब्दांच्या बागेतशब्दांना मी घेतले माझ्या कवेत...*वसुधा नाईक,पुणे*ॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐ
*बालमन*निरागस,अवखळस्वतःच्याच विश्वात रमावेअसे ते बालमनना कशाचेच तेथे देखावै.....हसरे ते बालमनना चिंता कशाचीरंगत आणतात खेळातूनसंगत असते मित्रांची.....अल्लड ते बालमनभातुकलीच्या खेळात रमतेमित्रांसवे छान सजतेमन भरून आनंद लुटते....शांत तेही बालमनथांग मनाचा समजेनाकाय चाललय मनीकाही केल्या उमजेना.....रम्य ते बालमनआईबाबांच्या कुशीतलेआजीआजोबांच्या मायेतलेभावंडांच्या संगतीतले.....अवखळ अल्लड बालमनधुंद वार्‍यावर तरंगतेयफुलापानांच्या संगतीतपाखरू होवून फिरतेय.....वारा जसे ते बालमनस्वप्नांच्या हिंदोळ्यावर बसतयंपावसात चिंब चिंब भिजतयंइंद्रधनूवर झोके घेतयं.....*वसुधा नाईक,पुणे*
*दिवाळी नंतरचे चार दिवस.....*दिवाळी म्हणजे दिव्यांचा सणअन एकत्र कुटुंबाचा आनंदाचा क्षणदिपमाळेचा झगमगाट अनलाईटच्या माळेचा चमचमाट....वसुबारस,नरकचतुर्दशी,लक्ष्मीपूजन,बलीप्रतिपदा,भाऊबीज या दिवाळ सणातील अतिमहत्वाच्या दिवसांची चंगळ,धावपळ,मौजमजा ,पाहुणे सर्व मजा घेवून आता दिवाळ सणाची सांगता झाली .अगदी असेच नाही दिवाळ सण तुलसीविवाहपर्यंत साजरा करणारे पण आहेत.आता दिवाळी संपून दिवस पुढे सरकत आहेत. या दिवसात जरा सहल आयोजीत केली. कोकणात गेलो.मुले बाळे नातवंडे सर्व मिळून मस्त चार दिवस आनंदात घालवले.समुद्रकिनारी सफर केली .समुद्रात मस्त मनसोक्त खेळलो. एकमेकांवर पाणी उडवण्याची मजा काही ओरच मिळाली.नातवंडांसमवेत ही मजा आणखीनच आनंद देवून जाते.सागर किनारा पाहताना झाडांची नावे त्यांची थोडी माहिती नातींना समजावून दिली.नाती पण खूश त्यांच्या प्रेमळ व लाडक्या नानी नाना बरोबर...या चार दिवसात घेतलेली ही मजा पुढील महिनाभर तर उत्साह देवून जाते.लाभला कोकणलासागरी किनाराआंबा,फणसाचासुगंध दरवळणारा...कोकणची माणसेसाधी भोळीत्यांच्या ह्रदयातभरली शहाळी....आता सहलीवरून आलो.दाराबाहेरील छोटे आकाशदिवे ठेवून मोठा आकाशदिवा उतरवला. लाईटची माळ काढली.पणत्या छान धुवून पपुसून ठेवल्या .घरात काढलेली मोठी रांगोळी काढताना मन भरून आले.एवढे कष्ट घेवून दोन तास राबून काढलेली रांगोळी पुसताना खरेच वाईट वाटते खूप.. पण ती पुसावी लागतेच..किती दिवस तशी ठेवणार ? खरच दिवाळी येते आनंद देते.सण संपला की आता जरा मन खट्टू झालय.*वसुधा नाईक,पुणे*
*मैत्रीण..*माझ्या जीवनात नव्यानेचएका मैत्रीणीने प्रवेश केलायही मस्त मैत्रीण जीवनातयायला जरा वेळच झालाय...पण ठीक आहे वयाच्याया महत्वपूर्ण टप्प्यावरमिळाली ही मजेदार मैत्रीणकोरले तिचे नाव मी ह्रदयावर....रोज सकाळी उठले कीलागतो तिचाच मला ध्यासनवनवीन तंत्रज्ञान शिकूननित्य करते मी अभ्यास.....कोण बर ही माझी मैत्रीणओळखाल पाहू तुम्ही जरीwhats app हो माझी मैत्रीणखूप खूप मला जवळची खरी....उठल्या उठल्या दर्शन तिचेसाथ तिची आहे कुठपर्यंतसकाळी जी सोबत करतेती अगदी रात्री उशिरापर्यंत....*वसुधा नाईक,पुणे*
माझा गाव.....गाव माझ कोकणात वसलेलंलाल मातीन हो घर बांधलेलं...माझ्या घराभोवती झाडी कोंदणआंबा ,फणस या झाडांचे कोंदण....सूर्य डोईवरी तेज झाकाळतोघरतला देव्हारा रे चमकतो....घर माझ डोंगराच्या रे कुशीतसर्व आम्ही आहोत खूप खुशीत...माझ्या घराभोवती फुले कर्दळआहे बागेत सर्वांचीच वर्दळ....घर माझ सर्व माणसं माझीचजपतात माणूसपण आधीच...शसुधा नाईक,पुणे
पती समवेत मी सुखी संसाराचेस्वप्न रंगवले छान कुटुंबाचे.....संसारात मी हो पाऊल टाकलेछान स्वप्नांचे मी घरटे बांधले....पोट खळगी मग भरण्यासाठीउपसले कष्ट मी संसारासाठी...मनातील स्वप्न गाठोडे बांधलेअन खुंटीला लटकवून ठेवले...,सारे कष्ट सारे दुःख हरवलेअनाहूत बातमीनं विसरले....आता जगाव लहान जीवासाठीत्याच्या उत्तम रे संगोपनासाठी.....वसुधा नाईक,पुणे
*ओवाळणी*दोन्ही कर जोडूनी करतोसाईबाबांना मी वंदनअतूट नाते राहू दे हेबहीण भावाचे नाते बंधन...बहिणीच्या सुखासाठीझिजवील ही माझी कायातत्पर राहील सदासर्वदासंकटसमयी उभा राहील भाऊराया....वेड्या बहिणीची होवेडी रे ही मायाकधीच नाही ही जाणार वायाहोवून राहीन तुझी मी छाया...पाहूनी हा असा प्रेमझरारोखू शकलो नाही मी आश्रूधारापाहून नयनी ओळखतोभावना तोच भाऊ मी खरा...तुझ्याच सुखासाठी झाले असेलकधीतरी कठोर माझे मनतुझ्याच साठी आहे अर्पणहे माझे तन मन धन.....माझे भाग्य आहे थोरयात अजिबातच नाही वादलाभला मला हो अशाथोर बहिणींचा आशिर्वाद...भावाला लावते माया बहीणओवाळणीचा नाही लोभ काहीसुखी राहो नित्यसदा होमाझी ही छानशी बहिणाबाई,.,*वसुधा नाईक,पुणे*
,.*दिवाळी*सोनपावलांनी दिवाळी आलीलक्ष्मी आली माझ्या घरीदीपदीपातूनी उजळती दाही दिशागुंफुनी झेंडूफुले तोरण बांधते दारी....दिवाळसणाचा अतीव आनंदउटण्याचा धुंद सुगंधफराळाची लज्जतच न्यारीरंगांची ,पणत्यांची सजावट दारी...वेगवेगळ्या पणत्यांनी सजलेप्रत्येक घराचे सुरेख अंगणचमचमणार्‍या तार्‍यांनी भरलेउंच उंच नभांगण.....नभांगणातील इंद्रधनूचे रंगवसुंधरेवर अवचीत अवतरलेप्रत्येकाने आपल्या घरासमोरते रंग रांगोळीत छान सजवले....नवनवेली सुरेख नवरीबाईदीप सजवते आपल्या दारीरोप लावते कुटुंबात आनंदाचेखुशीने नांदते भरल्या संसारी...*वसुधा नाईक,पुणे*🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹
*कुणीतरी हवं असतं*कुणीतरी हवं असतंजीवनी साथ देणारंहाती हात घालूनीशब्दावीना मन ओळखणारंजीवाला जीव देणारं.....कुणीतरी हवं असतंफुलांच्या सुवासाप्रमाणेजीवनभर मला जपणारेहक्काने प्रेम करणारं,रागवणारं..कुणी तरी हवं असतंजरी झाल्या चुका तरीमायेनं समजवणारजवळ घेणारं,प्रेमात सांगणारं,.कुणीतरी हवं असतंनयनातील भाव जाणणारंहवे नको ते पाहणारंमाझ्यासंगतीनं चालणारं...कुणीतरी हवं असतंमाझी वाट पाहणारंमाझ्यात रममाण होणारंकल्पनेच्या विश्वात रंगून जाणारं....कुणीतरी हवं असतंसंकट समयी साथ देणारंखचून जावू नको म्हणणारंसुख दुःखात सदैव साथ देणार...कुणीतरी हवं असतंमला न फसवणारंविश्वासाला तडा न जावू देणारखात्रीन आपलसं करणार....कुणीतरी हवं असतंसतत माझी सोबत करणारंएकांतातही साथ देणारंआयुष्याच्या वाटेवर साथ देशील का? विचारणारं...*वसुधा नाईक,पुणे*
आयुष्यावर बोलू काही.....आयुष्यावर बोलावेवाटले जरा मलासांगावेसे वाटलेमनातले मी तुला.....आयुष्य सर्व वाहिलेमी माझ्या कुटुंबालाजीव लावला मुलाबाळांनाहाती सुखाचा प्याला आला....जीवन अर्धेअधिक सरलेआयुष्याच्या हिंदोळ्यावर रमलेगतकालातील आठवणीतमी मात्र सुखावले......आई बाबांची एकुलती एक कन्यासुखात,लाडाने मी वाढलेलीलग्नानंतर वैभव मला मिळालेत्यांच्यातच मी रंगून गेली....संसार झाला सुरू माझास्वप्नवत आयुष्य सुरू झालेमौज, मजा , थोडी जबाबदारीदिवस भुर्रकन जावू लागले....मध्यांतरी वैभवचे आजारपण आलेमी मात्र खचून नाही गेलेसर्वच येणार्‍या परिस्थितीला मीमात्र धीराने तोंड दिलै.....मुलांना लाडाने, शिस्तीने वाढविलेशाळेतही उत्तम कार्य केलेसर्वांच्याच कौतुकास मी पात्र ठरलेनवजीवनास मी सामोरी गेले.....दररोजच्या व्यापातून जरामी बाजूला थोडी सरकलेकविता , चारोळी , बालकाव्ययाचे लेखन मी करू लागले....जीवनाच्या या नव वाटेवरकवितांचा मज ध्यास लागलानमन सर्व गुरुजनांना माझेज्या सर्वांमुळे माझा हा छंद वाढला....माझ्या कविता आता प्रसिद्धहोवू लागल्या आहेत स्टोरीमिरवरसर्वांच्याच साथीने माझे नावकोरू लागेलय वाचकांच्या ह्रदयावर......*वसुधानाईक,पुणे*
*सुख म्हणजे नक्की काय असत?*सुख म्हणजे जन्मजात बाळाचाकोमल स्पर्श अनुभवण असत...सुख म्हणजे बाळाच्या अनेकलीला नजरेत साठवण असत....सुख म्हणजे आईच्या प्रेमळपदराआड लपण असत....सुख म्हणजे बाबांच्या धाकातअन शिस्तीत वाढणं असत....सुख म्हणजै आजी आजोबांच्यागोष्टीत रममाण होणं असत....सुख म्हणजे शाळेत बाईंच्यासमवेतअभ्यासात रंगून जाण असत...सुख म्हणजे चार मित्रमैत्रीणी सोबतमौज मजा मस्ती आनंदी जीवन असत....सुख म्हणजे दीन बंधूंवरमनापासून प्रेम करण असत....सुख म्हणजे कुटुंबातील व्यक्तींचाआदर सन्मान करण असत.....वसुधा नाईक,पुणे
*आनंद.....*बाळ जन्माला आलेकुटुंब आनंदी झालेआई बाबा सुखावलेआजी आजोबा आनंदले.....बाळ जावू लागला शाळेतकुटुंबातून पाऊल टाकले समाजातबाळ सर्व पाहून जरासा रडलासवय होताच मग मात्र हसू लागला.....दिसू लागले बाळाचे गुणसगळे गेले त्यात रंगूनबाळाने दाखवल्या त्याच्या लीलाबाळ आता मोठा होवू लागला...बाळ आता मोठा झालाशाळेत छान शिकू लागलाबाळाला मूल्यसंस्काराने घडवलेचांगले वाईट समजू लागले....बाळ गुणी ,होतकरू,कर्तव्यदक्ष बनलाघरादाराला खूप हर्ष झालाभारताचा उत्तम नागरीक घडलासैनिक होवून देशरक्षण करू लागला...*वसुधा नाईक,पुणे*
देश विकासा सोबत देश संरक्षण:भारताचे स्वप्न -लेखक संजय रघुनाथ सोनवणे.भारत देश पूर्व-पश्चिम व दक्षिणोत्तर विस्तारलेला आहे. भारताने तंत्रज्ञानात प्रगती केल्यामुळे देशाला एक नवे वैभव प्राप्त झाले आहे. आपल्यावर वेळोवेळी आक्रमण करून शत्रू राष्ट्र आपले मानवी व युद्ध सामग्री नष्ट करत आहेत. त्यांना धड़ा शिकवण्यासाठी भूगर्भ शास्राच्या आधारे ,अंतर्गत वायुसेना, स्थलसेना,नौसेनायांना प्रबळ करून भूगर्भात सज्ज ठेवणे काळाची गरज आहे. लांब पल्ल्याच्या दळण व्यवस्था ,महामार्ग, रेल्वे मार्ग, नदया जोड़ प्रकल्प भूगर्भातून शक्य होऊ शकेल.देशात ओढ़वणाऱ्या अंतर्गत समस्या निवारण जलद गतीने पूर्ण होऊ शकतात. पूर, भूकंप, त्सुनामी, दुष्काळ या आपत्ती निवारण्यासाठी मदत होऊ शकेल.शत्रू राष्ट्राकडून अणु बॉम हल्ला झाल्यास लोकांना भूगर्भातील जागेचा वापर करता येईल. दुष्काळ ग्रस्त भागाला जलद पाणी पोहचेल. प्रदुषणास आळा बसेल. वेळ, इंधन, पैसे यांची बचत होईल. भूगर्भशास्त्र मानवाला विकासासाठी फार मोठी संधी आहे. सौर उर्जेचा वापर भूगर्भ विकासात करता येईल. शत्रूची युद्धसामुग्री आपण सहज नष्ट करू शकतो. भारतातील अती महत्त्वाच्या व लोकसंखेच्या शहराना परमाणू हल्ल्यापासून वाचण्यासाठी भुयारी मेट्रो, रेल्वे मार्ग यांचा विकास करणे काळाची गरज आहे. भारताच्या चारी दिशात विकास करता येईल. नैसर्गीक साधनांचा पुरेपुर वापर करता येईल. वाळवंटी प्रदेश, डोंगराळ प्रदेश, दलदलीचा प्रदेश विकसित करण्याची योग्य संधी आहे. भारताची अर्थव्यवस्था मजबूत होईल. मिलिट्रीसाठी अंतर्गत बंकर उपलब्ध करून देश विकासाबरोबर देश संरक्षण प्रबळ होईल.
सणाचे परिवर्तन:काळाची गरजलेखक-संजय रघुनाथ सोनवणेभारतात प्रत्येक धर्मात सण साजरे केले जातात. सण जरूर साजरे करावे, त्यातील आनंद लुटावा ;पण ज्या सणामधून पर्यावर्णाची,मालमत्तेची,मानवाची हानी होत असेल, असे सण साजरे करणे म्हणजे चिकित्सक मनाला फसविणे होय. मग करायचे काय?तर त्या सणातील आवश्यक बदल करणे होय. असे अनेक सण आपण वर्षभरात साजरे करतो. त्यातून नुकसान होते. पण आपण गोंडस प्रथेत बदल करायला तयार होत नाही.व त्याचे परिणाम निमुटपणे सहन करतो.तिळ संक्रांत येते त्यावेळी पतंग उडवण्याचा खेळ खेळला जातो. पण ह्या खेळापायी हजारो पक्ष्याचे जीव जातात. अनेक लहान बालकांचे अपघात होतात. स्री पुरुषांचे तीक्ष्ण मांज्याने हात, पाय, मान कापले जातात.यावर कोण विचार करणार?दसर्याच्या दिवशी आपण सोने वाटण्याच्या नावाखाली आपट्याच्या झाडांची पाने, फांदया तोडून त्या झाडालाउजाड करतो. मग का नाही तुम्ही खरे सोने वाटत?रंगपंचमीच्या दिवशी घातक रसायन, गटाराचे पाणी भरून लहान मुले वाहनांवर, मुलांवर फुगे फेकतात.त्यातून कितीतरी मुलांचे कायमचे डोळे जायबंदी होतात.याला कोण जबाबदार?दिवाळीच्या दिवशी स्फोटक फटाके वाजवून कर्ण कर्कश आवाज बाहेर पडतात.ध्वनी प्रदुषण, वायुप्रदूषण, कचरा यांना निमंत्रण देतो. मालमत्तेचे आग लागून नुकसान होते.सणाच्या नावाखाली रस्ते आडवून रहदारी ठप्प करणेवाढ दिवसाच्या नावाखाली बेकायदेशीर गल्लीतील रस्ते बंद करणे या कडे कोण लक्ष देणार?सामान्य माणसाला वेठीस धरून दादागिरी करून हवे तस्या देणग्या वसूल करणे?कोण आवर घालणार यांना?म्हणून समाज व्यवस्थेला दोष देण्यापेक्षा आपण स्वतः बदलले पाहिजेत. आपल्या कुटुंबापासून सुरवात केली पाहिजे. मनातील भीती काढून टाकली पाहिजे. आपण ज्यावेळी निर्णय घेतो त्यावर ठाम असले पाहिजे. तंटामुक्त देश कसा होईल असे प्रयत्न व्हायला पाहिजे.अशी प्रतिमा जगासमोर आपण निर्माण करू शकतो. अशा प्रकारे गाव, तालुका, जिल्हा, राज्य, देश यांच्यात परिवर्तन होऊ शकेल. हे कार्य शाळांतून, कॉलेज मधून प्रबोधन करून शिक्षकानी पार पाडले पाहिजे. कृतियुक्त सहभाग झाला पाहिजे.वरील सर्व सण आपण अनावश्यक रूढ़ी बंद करून साजरे करू शकतो.आपण सुधारलो की आपली पिढी आपले अनुकरण करेल. अन्यथा नको त्या विळख्यातसापडून, कुणाला तरी घाबरून वर्षानुवर्षे तीच प्रथा विनाकारण चालू ठेवतो.
छनील अगदी शाळेसमोर राहत असे.शाळा सकाळी ७.१० भरत असे.मुले ७ लाच येवून परिपाठासाठी रांगा करायला लागायची.नील मात्र रोज शाळेत टोल झाला की यायचा.अगदी अवतार असायचा.तोंड नीट धुतलेले नसायचे.भांग पाडायचा म्हणून पाडलेला.दूधाचे डाग ओठाला तसेच.गणवेश चुरगळलेला.अशा ओंगळवाण्या रूपात यायचा.त्यानं आरशात पाहिले की आरसा मात्र रडायचा.त्याची आई रौज त्याला समजावू सांगे.पण तो अजिबात ऐकायचा नाही.नील बरोबर त्याचे मित्र खेळायचे नाहीत,त्याच्या अंगाचा,तोंडाचा घाणेरडा वास येई.त्याला खेळायला कोणी घेत नाही हे तो बाईंना सांगत असे.बाईंनी त्याला स्वच्छतेचे महत्व समजावून सांगितले.आईचे न ऐकणारा नील पण बाईंचे त्याने ऐकले.तो दुसर्‍या दिवशी लवकर उठला. मस्त गरम पाण्यानं आंघोळ केली.पावडर लावून भांग पाडला.दूध व्यवस्थित पिले.आरश्यात पाहिले.आज आरसा त्याच्याकडे पाहून चक्क हसला. टोलच्या आधी शाळेत जावून ओळीत उभा राहिला.त्याला पाहून बाईंसहीत सर्वांना आनंद झाला. सर्वांनी त्याला खेळायला घेतले .नील हळूहळू लाडका विद्यार्थी ,मित्र बनला.*वसुधा नाईक,पुणे*
मी इयत्ता चौथीला होते.आता या गोष्टीला सतरा वर्षे झाली.माझ्या वर्गात उमेश खाडे नावाचा मुलगा होता.त्या वर्षी सतत वर्गातून काही मुलांच्या वस्तू गायब व्हायच्या.तसेच १ ली ,२ री , ३री च्या वर्गातूनही कंपास,पेन ,पेन्सीली,रबर,इ. वस्तू गायब होत असत ..मी याला चोरी म्हणत नाही,मी याला जे मुलाकडे नाही त्याचे Atteraction म्हणते.रोज घडणार्‍या या गोष्टीकडे जरा गंभीरपणे पाहू लागले.वर्गातल्याच दोन मुलांना लक्ष ठेवायला लागले.मला जरा उमेशवर संशय होता.मुलांनी प्रामाणिकपणे शोध लावला.व मी मधल्या सुट्टीनंतर वर्गात आल्यावर मुलांनी मला त्याचे नाव सांगितले.मी न चिडता वर्गात एक गोष्ट सांगितली.'एका चोराला फाशीची शिक्षा होते.त्याची शेवटची इच्छा विचारतात.तो म्हणतो मला आईला काहीतरी सांगायचे आहे.कोर्ट परवानगी देते.तो चोर आईच्या कानात सांगतो आई तू मला कायम चोरी करण्यास परावृत्त केले नाहीस. म्हणून आज माझ्यावर ही वेळ आली. मला तू कायम पाठीशी घातलेस.असे म्हणून तो आईच्या कानाला कडकडून चावतो.'ही गोष्ट सर्वांनी ऐकली. पण उमेश रडायलाच लागला. अगदी ढसाढसा.त्याने मुलांच्या वस्तू घेतल्या ते कबूल केले.तसेच आईने त्या वस्तू कपाटावर ठेवल्या हे ही सांगितले, मला खूप आश्चर्य वाटले. एक गोष्ट मुलांच मन परिवर्तन करते.दुसर्‍या दिवशी त्याचे बाबा आले.त्यांनी दोन पिशव्या भरून साहित्य आणले. व माझी माफी मागितली.मुलाला सुधरवल्याबद्दल खूप आभार मानले.आजच्या दिवशी हा मुलगा हिंजवडी सारख्या ठिकाणी इंजिनियर आहे.विशेष म्हणजे आज दुपारीच तो fb वर मला join झाला. आणि मला बोलला'बाई आज मी तुमच्यामुळे या पदावर आहे' हे ऐकून मला माझ्या कामाची पावती मिळाली.*वसुधा नाईक,पुणे*
जन्म दिला मातेनेपालन केले पित्यानेगोंडस नाती मिळाली दैवानेहळूहळू नाती फुलासारखी फुलवावितत्यातील मकरंद चाखावाजाणून घ्यावा त्यातील गोडवानाते आपुलकीचेनाते प्रेमाचेनाते बंधनाचेनाते सौख्याचेनाते पाशाचेनाते सलोख्याचेनाते मैत्रीचेया सर्व नात्यांना जपतानाहेळसांड करू नयेनात्यांची धरसोड करू नयेकेली जर नात्याची धरसोडतर हीच नाती दुरावतातहीच नाती दुखावतातहे मानवा नात्याची धरसोडन कदापी चांगलीतू जप सर्व मानवतेचीनाती मनातून आपली➖➖➖➖➖➖➖➖वसुधि नाईक,पुणे
***********************पुस्तकांच्या जगातलपलाय ज्ञानसागरग्रंथसंपत्तीन संपादनहोते अमृताची घागर.....वाचनाने समजतेशब्दांशब्दांतील भावसर्व कसे अर्थपूर्णमनामनाची धाव...,पूर्वी जे घडून गेलेत्याने इतिहास घडवलाते सर्व अमर झालेपुढील पिढीला इतिहास समजला....आज ज्ञानगंगा वाहतेयविविध पुस्तकातूनी,इ.साहित्यातूनीज्ञानी लेखक लेखिकांचेकौतुक करू आपण वाचन करूनी....डाॅ.अब्दूल कलाम यांचाजन्मदिन सुमूहुर्त साधूनीसाजरा करू "वाचन प्रेरणा दिन'बाल गोपालांना संगती घेवूनी....जीवनातील अनुभवलिहून ठेवू कवितेतूनीसदोदित आपण व्यक्त होवूशब्दांच्या गाभार्‍यातूनी.....*वसुधा नाईक,पुणे*
