Language

*तथाकथित बुद्धिवाद्यांची कार्यपद्धती-1*(चौकट अंधश्रध्दा निर्मुलनाची)----------------------------------------by - *योगेश रंगनाथ निकम*औरंगाबादYogeshnikam1303@gmail.com09 एप्रिल 2019या लेखमालिकेतील *#तथाकथित_बुध्दीवाद* या लेखाचा समारोप करतेवेळी म्हटल्याप्रमाणे आपण आता या लेखात, यवतमाळ येथे झालेल्या *#92_व्या_अखिल_भारतीय_ मराठी_साहित्य_संमेलनात* वाचल्या न गेलेल्या *#नयनतारा_सहगल* यांच्या भाषणाच्या अनुषंगाने *#तथाकथित_बुद्धिवाद्यांचे_कार्य* नेमक्या कुठल्या पद्धतीने चालते हे पहाणार आहोत.- - - - - - - - - - -या भाषणाचा व्यवस्थित अभ्यास केल्यास आपल्याला त्याचे तीन भाग पाडता येतील.1. अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाच्या परंपरेचा गुणगौरव व या संमेलनाशी स्वतःची जुळवून घेतलेली नाळ2. भारतातील वर्तमानावर केलेले भाष्यआणि3. भारतातील वर्तमान परिस्थिती बदलण्यासाठी साहित्यिकांना केलेले आवाहन- - - - - - - - - - -आता, एक एक करून प्रत्येक भागावर चर्चा करुया..1. *अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाच्या परंपरेचा गुणगौरव व या संमेलनाशी स्वतःची जुळवून घेतलेली नाळ*अर्थातच, साहित्य संमेलनाचा केलेला गौरव आणि त्याच्याशी दर्शविलेला आपला संबंध.. इथपर्यंत *#नयनतारा_सहगल* यांचे भाषण अगदी योग्य मार्गाने चालते.. पुढे?पुढे या भाषणाने संपूर्ण राजकीय भूमिका घेतलेली असून त्याचा साहित्याशी असलेला संबंध दूरवर निघून गेला आहे.त्यामुळे प्रश्न असा उभा राहतो की, *साहित्यिकांनी राजकीय भूमिका घ्याव्यात की घेऊ नयेत?* आणि *"व्यक्तिस्वातंत्र्य"* या आजच्या काळाच्या महत्वाच्या जिवनमूल्याचा विचार करता, प्रत्येकाला *हवी ती भूमिका मांडण्याचे स्वातंत्र्य असायलाच हवे* यात कुठलेही दुमत असू शकत नाही.मग अडचण नेमकी काय आहे?मला वाटते, *राजकीय भूमिका नेमकी कुठे? म्हणजेच नेमकी कुठल्या मंचावरून घेतली जात आहे?* याबद्दल सर्वात मोठी अडचण आहे. आणि ही अडचण आपण व्यवस्थित समजून न घेतल्यास, त्याचे भयंकर दुष्परिणाम भविष्यकाळात साहित्यच नाही तर विविध क्षेत्रांवर उमटू शकतात.याचे अगदी ताजे उदाहरण,मुंबई येथे भरलेल्या एका चित्र प्रदर्शनाचे आणि तेथे, अभिनेते अमोल पालेकर देत असलेले भाषण मध्येच थांबविण्यात आलेल्या प्रकाराचे म्हणता येईल.अमोल पालेकर यांचे भाषण थांबवल्यामुळे काही साहित्यिकांनी, कलाकारांनी नंतर प्रचंड ओरड केली.त्यानंतर या आरडाओरड्याचा आधार घेऊन तथाकथित बुद्धिवादी ज्या वृत्तपत्रांच्या खुर्च्यांवर संपादक म्हणून ठाण मांडून बसलेले आहेत, त्या वृत्तपत्रांनी *अभिव्यक्ती स्वातंत्र्याचा मुद्दा* उचलून धरत देश रसातळाला निघाल्याची द्वाही फिरवली. आणि या सगळ्यात मुख्य मुद्द्याला बगल दिली गेली.तो मुद्दा म्हणजे,*चित्रकलेवर आधारित प्रदर्शनात देत असलेल्या भाषणामधून मिस्टर अमोल पालेकर चित्रकलेचे; चित्रकाराच्या गुणवत्तेचे, चित्रकलेप्रती चित्रकाराच्या समर्पित भावनेचे.. नेमके कुठले पैलू समाजासमोर आणत होते?*आणि अगदी असेच नयनतारा सहगल यांच्या न झालेल्या भाषणाचेही आहे..आपण हे समजून घ्यायला हवे की,*कलाकारांना, साहित्यिकांना उपलब्ध होणारे मंच हे त्या त्या विषयांशी संबंधित विचार मांडण्यासाठी असायला हवेत.*उद्या जर मी,एखाद्या गझल मंचाच्या व्यासपीठावर माझी वैयक्तिक राजकीय विचारधारा मांडू लागलो तर?एखाद्या बालसाहित्याच्या व्यासपीठावर विशिष्ट राजकीय विचारांची पेरणी करू लागलो तर?एखाद्या काव्य मैफलीत राजकीय भाषण देऊ लागलो तर?तर.. ते जसे अनुचित ठरेल, तसेच या थोरामोठ्या व्यक्तींनी सुध्दा आपले राजकीय विचार मांडण्यासाठी मिळतील ते मंच कुठलाही विधिनिषेध न बाळगता वापरणे चुकीचे आहे...आणि ते वापरले जात असतील तर त्याला विरोध होणारच. अगदी शक्य त्या स्वरूपात, शक्य तेवढ्या प्रकारे, शक्य तितक्या ताकदीने, शक्य तितक्या संघटित स्वरूपात.. विरोध होणारच.असो..ख्यातनाम कलाकार, साहित्यिकांद्वारे मिळतील ते मंच कुठलेही तारतम्य न बाळगता कशा प्रकारे वापरणे सुरू आहे.. या गोष्टीची जाणीव मला सर्वप्रथम तेव्हा झाली, जेव्हा मी एक साहित्यिक म्हणून साहित्य क्षेत्रात अगदी नवखा होतो.कुठल्यातरी "विवेकवादी लेखक संघाचे" कि तत्सम नावाच्या लेखक संघाचे ते अधिवेशन होते. अर्थात मला फारसे कुणी ओळखत नसल्याने मी त्या अधिवेशनाला माझ्या एका लंगोटीयार मित्रासह फक्त श्रोता म्हणून हजर होतो. शहरातल्या अनेकविध कॉलेजचे तरुण-तरुणीही माझ्यासोबतच त्या रटाळवाण्या कार्यक्रमात हास्याचे फवारे उडवत सहभागी झालेले होते.कार्यक्रमातल्या परिसंवादाची सुरुवात महाराष्ट्रातल्या एका प्रसिद्ध नाटककाराच्या भाषणाने झाली. अधिवेशन विवेकवादी लेखक संघाचे असल्याने मला व्यक्तिशः नाटककाराकडून "कुठल्याही विषयावर लिहित असताना लेखकाने आपला विवेक जागृत कसा ठेवावा" या विषयावर मार्गदर्शन अपेक्षित होते. कारण समोर कॉलेजची होतकरू मंडळी बसलेली होती. उद्या त्यांच्यापैकी अनेक जण लेखक / कवी होणार असतील..परंतु भाषणाची सुरुवात झाली, तीच मुळात तत्कालीन केंद्र शासनाला शिव्या घालण्यापासून.अरे.. व्यासपीठ कुठले अन् तुम्ही काय बोलताय? का बोलताय? समोर बसलेल्या तरुण पिढीचे मार्गदर्शक म्हणून तुम्ही "विवेकावर आधारित संतुलित लिखाण कसे करायचे असते" यावर भाष्य अपेक्षित आहे.. एवढे तरी तुम्हाला समजते की नाही?कार्यक्रम संपवून घरी आल्यावर मी, या नाटककाराचे असे का झाले असेल बुवा? यावर बराच विचार केला..तेव्हा माझ्या लक्षात आले की,*पुराणकथांतील महापुरूषांची निवड करून त्यांच्या तोंडी अशोभनीय अशी, परंतु लोकांना हसायला लावणारी भाषा वापरून उभी केलेली पात्रं आणि या पात्रांच्या आधारावर उभे केलेले नाटक एवढीच या नाटककाराची वैचारिक पार्श्वभूमी आहे.* त्यामुळे त्याच्याकडून विवेकाची अपेक्षा धरणे हाच मुळी *अंधश्रद्धेचा भाग* झाला.हरकत नाही...भारतीय समाज आता जागृत झालेला आहे.त्यामुळे,*वाटेल त्यावेळी.. वाटेल तिथे.. वाटेल तेवढे.. वाटेल तसे.. लिहून आणि बोलून झाल्यावर स्वतःलाच चिमटा काढून,*....*"बोल की लब आजाद है तेरे.."*‌‌....*असं म्हणायची आठवण करून देणाऱ्या #तथाकथित_बुद्धिवाद्यांनी पसरवलेल्या सर्व बुध्दीभ्रमांचा आणि अंधश्रद्धांचा पगडा आपोआपच दूर होऊ लागल्याने पुढील काळ हा भारताच्या उज्ज्वल भवितव्याचा असणार आहे.*- - - - - - - - - - -जाता जाता,नयनतारा सहगल यांच्या भाषणाचे आपण जे तीन भाग केले आहेत त्यातील पहिल्या भागाच्या अनुषंगाने आपण साहित्यिक, कलाकारांकडून *राजकीय भूमिका नेमकी कुठल्या मंचावरून घेतली जात आहे व अशा पद्धतीने कुठलेही व्यासपीठ विषयाशी विसंगत विचारांच्या प्रसारासाठी वापरणे कसे गैर आहे* हे पाहिले.पुढील लेखात आपण नयनतारा सहगल यांच्या उर्वरित भाषणावर चर्चा करणारच आहोत.तोपर्यंत,तथाकथित बुद्धिवाद्यांद्वारे इतरांचा बुद्धिभ्रम करण्यासाठी जी पद्धत वापरली जाते, तिचे आणखी एक उदाहरण पाहूया व त्यावर चिंतन करूया.#नयनतारा_सहगल यांचे साहित्य संमेलनातील भाषणाचे निमंत्रण रद्द केल्याच्या निमित्ताने उठलेल्या गदारोळाचा लाभ उठवून, भारतातील #तथाकथित_बुद्धिवादी जमातीने अन्याय झालेल्यांची बाजू घेण्याचा अविर्भाव दाखवून, साहित्यिक व साहित्य प्रेमींमधे फूट पाडण्याची मोठी खेळी केली होती.पण आपण लक्षात घ्यायला हवे की,ही #तथाकथित_बुद्धिवादी जमात एकीकडे आपापल्या वृत्तपत्रांच्या मोठमोठ्या लेखांमधून, आणि वृत्तवाहिन्यांमधे 'वाद-संवाद' (खरे तर वितंडवाद) घडवून आणत आपण डॉ. नरेंद्र दाभोलकरांचा कैवार घेत असल्याचा आव आणते, तर दुसरीकडे डॉक्टरांनी ज्या 'ज्योतिष' या विषयाला थोतांड मानले त्या ज्योतिषांचे दैनिक व साप्ताहिक राशिभविष्य मात्र नित्यनेमाने न चुकता छापून आपापले गल्ले भरायचे काम करत असते.*ज्यांना कुठलाही ठोस विचार मांडायचा असतो, त्यांनी आपापल्या मान्यतांना बगल देत सोयीस्कर बाजू घेऊन चालत नाही. कारण, असे करणे म्हणजे स्वत:च स्वतःच्या विचारधारेवर भलेमोठे प्रश्नचिन्ह निर्माण करणे होय.*बाकी,अधिक काय सांगू ..*तथाकथित बुद्धिवादी नहीं हूं,**सीधी सीधी बात करूंगा ।**उलझाते रहे जो भारत को,**मैं उनका पर्दाफाश करूंगा ।*नमस्कार 🙏☘ 🍁 ☘ 🍁 ☘

🦋 *बटरफ्लाय इफेक्ट* 🦋(चौकट अंधश्रद्धा निर्मूलनाची)----------------------------------------by - *योगेश रंगनाथ निकम*औरंगाबादYogeshnikam1303@gmail.com06 एप्रिल 2019.एडवर्ड लॉरेन्स यांनी आपल्या चाओस थिअरीमधे मांडलेला हा *बटरफ्लाइ इफेक्ट* आपल्याला सांगतो की, कुठेतरी एका ठिकाणी झालेली शुल्लक गोष्ट, भविष्यातील एखाद्या मोठ्या घटनेस कारणीभूत ठरू शकते.याचे उदाहरण देताना त्यांनी असे म्हटले की,एका ठिकाणी फुलपाखराने आपले पंख फडफडवल्यामुळे तिथून हजारो मैलांवर असलेल्या दुसऱ्या एखाद्या ठिकाणी मोठे वादळ येते.आता आपल्याला प्रश्न असा पडू शकतो की,काहीतरीच काय बडबड लावलीये. हे असं कधी होऊ शकतं का?पण वाचकांनो..फुलपाखराच्या गोष्टीद्वारे दिलेले रूपक अलंकाराचे उदाहरण बाजूला ठेवले तरी... आपण मानवीय इतिहास आणि साहित्याचा अभ्यास केल्यास आपल्याला असे दिसून येईल की, होय. कधीकधी इतक्या शुल्लक गोष्टींमुळे भविष्यातील एखादी मोठी घटना घडू शकते.असो..माझ्याच आयुष्यातल्या एका बटरफ्लाय इफेक्ट सांगतो.आजपासून साधारण 13 महिन्यांपूर्वी, मी एका गज़ल मुशायऱ्यात एक शेर ऐकला आणि तो ऐकून खालील लेख लिहिला होता.---------------------------------------*कशावर टाळ्या वाजवायच्या ?*By,*योगेश रंगनाथ निकम*औरंगाबाद.(मी मुलभूत इथिक्स आणि बेसिक्सला ठेच पोहोचेपर्यंत कधीच विरोधी लिहिलं नाही.. लिहिलंच तर विरोधातूनही इतर पैलू समजावण्याचाच कल असतो..पण,*ही मात्र शुद्ध आणि परखड टिकाच...* ).....😔मी शिव्या ऐकल्या..मी शाप ऐकले..मी रखरखते ताप ऐकले..मी भगभगते संताप ऐकले..मी धगधगते अंगारे ऐकले..मी किंचाळ्यांतले शहारे ऐकले..मी दु:खाचे गर्भित इशारे ऐकले...मी युद्धाचे खुले नगाडे ऐकले..मी नको ते हीन ऐकले..मी कधी दर्जाहीन ऐकले..पण,...मी इतके बिभत्स 👇 ... कधीच ऐकले नव्हते.*सत्तर वर्षांचा हा माझा, देश रखेली आहे...**हा ही सांभाळत नाही, तो ही सांभाळत नाही...*... कुणाविषयी बोलताय? काय बोलताय? कशासाठी बोलताय? 😡मातृभूमी नका मानू हवं तर..नका मानू शिवरायांनी घडवलेल्या मातीची महती..नका मानू संतांनी केलेला लोकजागर..नका मानू सुधारकांनी घडवलेला समाज..नका मानू चाफेकर बंधूचे हौतात्म्य आणि नका मानू भगतसिंगाची विचारधारा..नका मानू गांधी, टिळक, सावरकर..नका मानू लोकशाही, नका मानू साम्यवाद, नका मानू भांडवलशाही, नका मानू समाजवाद...नका मानू कुठलाच धर्म आणि पंथ...पण,*जन्मदात्या आईची कुस तरी मानता की नाही?**बाळओठांनी प्राशिलेले दूध तरी मानता की नाही?**नऊ महिण्यांचा गर्भ आणि तुटण्याआधीची नाळ तरी मानता कि नाही?*स्वप्रतिमा पुजण्याची सवय लागलेल्या समाजाचं, हेच का खरं बुरखा फाडून बाहेर पडलेलं ओंगळ रूप?*लाभले आम्हास भाग्य बोलतो मराठी...* लिहून, मातृभाषेची अभिजात सेवा करणाऱ्या, सुरेश भटांनी जगद्विख्यात केलेल्या, "मराठी भाषेतील गझलेच्या शेरांची" हीच आजची घाणेरडी पातळी?नाही कळत मतला, नाही कळत काफिया.. तरीही गझल कळते आम्हाला...नाही कळत मात्रा, नाहीत कळत वृत्त.. तरीही गझल पचते आम्हाला..गझल गायला गळ्याला तान नसली तरी, गझल ऐकायचा विशिष्ट कान आहे आम्हाला..हा कान आहे म्हणूनच महान नटसम्राटासारखं म्हणावसं वाटतंय, *हे ऐकण्याआधीच कान फुटले का नाहीत आमचे?*जगातल्या सर्व धर्म-पंथांना आपल्या कवेत सामावून घेणाऱ्या "जम्बुद्वीपीय मातीबद्दल" ही असली शब्दरचना?का?तुम्हाला 'क ला ख' आणि 'त ला प' जोडता येतं म्हणून?कुणाची लायकी आहे हा देश सांभाळण्याची?कोण या "भारतीय उपखंडापेक्षा मोठा होऊन" त्याला सांभाळण्याची भाषा करू शकतो?अरे,अखंड भारताचे तुकडे करून आपला वाटाहिस्सा घेऊन गेलेले सुद्धा या भुमीला हिंदू-मुस्लीम हे दोन सुंदर नयन असलेली नववधू मानत होते रे......गदगदून टाकणाऱ्या दु:खाचा हा शेवट गझल शिकणारांसाठी....... "अकारण दंभी व अर्धवट ज्ञान असलेला गुरू, आपल्या शिष्यांनाही शेवटी नरकाच्या द्वाराकडेच घेऊन जातो.." असं "भारतीय (या उपखंडात उदयास आलेल्या सर्व धर्मांची) आध्यात्म परंपरा" मानते.*कुणासाठी काहिही असो..**हा देश तुमच्या आमच्यासारख्या करोडो करोडो भारतीयांसाठी मातृभुमी होती.. मातृभुमी आहे.. आणि मातृभुमीच राहील.**आणि, तिला हिनवणाऱ्यांच्या सुमार बुद्धीमत्तेसाठी...*(या वयातही नाती, सांभाळण्याचा योग येतो..मुलींसोबत बाहुल्या, खेळण्याचा योग येतो..रे नका कर्मदरिद्र्यांनो, गर्भात कळी खुडू ,)*'योगी' देतसे शाप मग, आत्म्यास रोग येतो...*... *असेच कठोर शब्द उमटतील.*---------------------------------------👆हा असतो *बटरफ्लाय इफेक्ट...*एका गज़लेच्या शेराने,लहान मुलांसाठी *अद्भुत कथामालिका* लिहिणाऱ्या माझ्यासारख्या एका छोट्याशा लेखकाला आतून इतकं हलवून टाकलं की मला,एका मोठ्या परिदृश्यातून आजकाल लिहिल्या जात असलेल्या एकंदरीत भारतीय साहित्याचा विचार करावा लागला.भारतीय साहित्यावर ज्या विघातक वृत्ती काही शतकांपासून प्रभाव पाडत आहेत... त्या वृत्तींचा आणि त्यांनी घडवून आणलेल्या परिणामांचा विचार करावा लागला..हा परिणाम नेस्तनाबूत करण्यासाठी आवश्यक उपाययोजनांचा विचार करावा लागला..हरकत नाही...आनंदाची गोष्ट अशी की,13 महिन्यांपूर्वी त्रास देणाऱ्या *बटरफ्लाय इफेक्ट* मुळे घडून आलेल्या मोठ्या बदलाचे सकारात्मक परिणाम, आज *अंधारातून प्रकाशाकडे* घेऊन जाणाऱ्या शाश्वत मार्गावर घेऊन आले आहेत.हा मार्ग..इंग्रजी शिक्षण भारतात आल्यापासून भारतीय जनमनावर हळूहळू आपला घट्ट पगडा निर्माण करणाऱ्या, *सगळंच नाकारण्याची वृत्ती* घडवू पाहणाऱ्या *तथाकथित बुद्धिवादी* जंजाळातून, पुन्हा एकदा आपल्याला आपल्या मूळ स्वभावाकडे... आपल्या मूळ भारतीय स्वभावाकडे... आपल्या मूळ भारतीय उपखंडाच्या स्वभावाकडे... आपल्या मूळ जंबूद्विपिय स्वभावाकडे... *स्वीकार भाव..* या आपल्या मुलभूत स्वभावाकडे घेऊन जाणारा आहे..असो..---------जाता जाता...आत्ताच सहाशे कलाकारांनी मोदींच्या म्हणजेच भा.ज.पा. च्या विरोधात मतदान करण्याचे आवाहन केल्याची बातमी वाचली.*सगळंच नाकारण्याची वृत्ती* एकदा अंगी भिनली, की मग त्याचे परिणाम असे होत जातात.आपल्या विचारधारेच्या विरुद्ध मतप्रवाह असलेले लोक 05 वर्षांपुर्वी सत्तेत काय आले,या *तथाकथित बुद्धिवाद्यांनी* 70 वर्षांची भारतीय लोकशाहीची परंपरा क्षणार्धात विसरून, भारतात हुकूमशाही येत असल्याची *अवास्तव हाकाटी* पसरवायला सुरुवात केली.*भाषण स्वातंत्र्याची गळचेपी* होत असल्याचा आरडाओरडा करत हे लोक 05 वर्षांपासून, मिळेल त्या ठिकाणी.. मिळेल त्या वेळी.. मिळेल तेवढे.. आणि वाटेल तसे.. बोलतच आले आहेत.इतके बोलूनही,"आपल्या बोलण्याचा परिणाम शून्य होतोय की काय?" असे वाटल्याने या लोकांनी आता सरळ सरळ *राजकीय आखाड्यात* उडी घेतली आहे.अर्थात,त्यास आक्षेप असण्याचे काहीच कारण नाही.*आक्षेप आहे, तो या लोकांनी जगभरात भारताला बदनाम करण्याच्या चालवलेल्या कटकारस्थानांवर.*हे सगळे लोक,त्या नसरुद्दीन शहाच्या खांद्याला खांदा लावून उभे आहेत, ज्याला आपल्या मुलांच्या भारतातील सुरक्षेबद्दल भीती वाटू लागली आहे..त्या अमीर खानच्या खांद्याला खांदा लावून उभे आहेत, ज्याच्या बायकोला काही वर्षांपूर्वी भारतात असुरक्षित वाटायला लागलं होतं..त्या भारताच्या उपराष्ट्रपती हमीद अन्सारीच्या खांद्याला खांदा लावून उभे आहेत, ज्याने पदावरून पायउतार झाल्याच्या दुसऱ्याच दिवशी "भारत मुस्लिमांसाठी असुरक्षित झाल्याची" दवंडी पिटली होती..अरे उतरा ना रिंगणात.. नको कोण म्हणतंय?भारतीय लोकशाहीवर तुमची श्रद्धा आहे की नाही?कि 05 वर्षांपूर्वीपर्यंत भारतात सगळं काही ठीक चाललं होतं, ही सुद्धा तुमची *अंधश्रद्धाच* म्हणायची?ठेवा जरा भारतीय नागरिकांवर विश्वास आणि होऊन जाऊ द्या *लोकशाहीचा महोत्सव.*पण त्यासाठी जगभरात भारताला बदनाम कशाला करताय?आणि हो..भारत कधीच कुणासाठी असुरक्षित होत नाही.तसेच भारताच्या सुपुत्रांना *असुरक्षिततेच्या भयाचा न्यूनगंड* कधीच पछाडत नाही.जरा व्यवस्था परिवर्तन काय झाले.. तुमच्या बुडाखालच्या खुर्च्या काय गेल्या.. तुम्ही भारतालाच बदनाम करायला सुरुवात केलीत...*तुम्ही भयग्रस्त झाला असाल,**पण जसे हजारभर वर्षांच्या परकीय आक्रमणांच्या काळात आमचे पूर्वज उभे होते.. तसेच आम्ही अजूनही निधड्या छातीने उभे आहोत.. नुसतेच एकटे नाही तर आमच्या मुलाबाळांसकट उभे आहोत..*पारशी, बहाई, ज्यू , तिबेटीयन बौध्दांप्रमाणे जगभरातून नाकारल्या गेलेल्यांच्या प्रेमळ *स्वागतासाठी..* त्यांच्या *संरक्षणासाठी..*आमच्या अस्तित्वाची *गुढी* असलेली ही *केशरी विजय पताका* घेऊन...नमस्कार 🙏☘ 🍁 ☘ 🍁 ☘

जर्मन कोड्याची भारतीय मिमांसा(चौकट अंधश्रद्धा निर्मूलनाची)by - योगेश रंगनाथ निकमऔरंगाबादYogeshnikam1303@gmail.com20 फेब्रुवारी 2019माननीय #हेमंत_कर्णिक यांच्या डी.पी. वरून योग्य अंदाज बांधला असल्यास मी त्यांना ‘काका’ म्हटलेलं वावगं ठरणार नाही. अर्थात, कुठलेही नाते जोडायच्या उद्देशाने नाही तर आमच्या वयातील अंतराच्या दृष्टीने. हे अंतर मुद्दाम अधोरेखित करण्याचेही विशिष्ट कारण आहे आणि ते म्हणजे, माझ्या मागच्या पिढीतील हेमंत कर्णिक यांना, त्यांनी इतकी वर्ष मनात बाळगलेलं #जर्मन_कोडं आता अचानक सुटू लागल्यासारखं वाटत असेल तर, तो त्यांचा अतिशय गंभीर असा गैरसमज आहे. आणि ते, माझ्या पिढीपुढे असलेल्या भारतीय कोड्यांचे चिंतन करण्याऐवजी, भारतातील सद्य परिस्थितीची 1933 मधील जर्मनीशी असुसंगत अशी सांगड बिनधास्तपणे घालत आहेत. हा जरा आंतरराष्ट्रीयच घोळ झाला. नाही का?माझ्या पिढीपुढे असलेली भारतीय कोडी काय आहेत ? हे पुढे मी विस्ताराने लिहिणारच आहे. त्याआधी आपण, हेमंत कर्णिक यांच्या उडालेल्या जागतिक गोंधळाची जरा विस्तृत अशी #भारतीय_मीमांसा करूया.क्रमांक 1.पहिल्या महायुद्धात अंगभंग झालेला जर्मनी 1933 पर्यंत अपमानाने पोळतच होता आणि त्यांचे राज्यकर्ते यासंबंधी विशेष काही करू शकतील असे जर्मन नागरिकांना वाटत नव्हते त्यामुळे त्यांनी नवा राज्यकर्ता निवडला.परंतु,स्वतंत्र भारताची परिस्थिती अशी नव्हती. आपल्या मातृभूमीची शकले झाली असली हा अपमान गिळून व विभाजनाचे क्रौर्य विस्मृतीत टाकून, भारतीय नागरिकांनी ही शकले स्वीकारणाऱ्या महात्मा गांधींच्या अनुयायांनाच आपले नेते मानले व त्यांनाच सत्तास्थानी बसवले. इतकेच नाही तर, भारताचा राज्यकारभार गेली साठ-सत्तर वर्षे स्वत:ला ‘गांधींचे अनुयायी’ म्हणवून घेणार्‍यांनीच चालवलेला आहे. आणि, आत्ताच झालेल्या चार राज्यांच्या निवडणुकांत त्यांनी मारलेली मुसंडी पहाता, येत्या लोकसभा निवडणुकीत ते सत्ताधार्‍यांना तुल्यबळच असणार आहेत.भारताच्या स्वातंत्र्योत्तर वाटचालीचा वरीलप्रमाणे राजकीय आढावा घेतल्यास आपल्या हे निश्चित लक्षात येईल की, जर्मनीमध्ये 1933 मध्ये जे सत्ता परिवर्तन झाले त्या मागील पार्श्वभूमीचा व भारतातील सद्य परिस्थितीचा सुतभरही संबंध नाही.क्रमांक 2.1933 ला जर्मनीमध्ये सत्तापरिवर्तन झाल्यावर पुढे युरोपमध्ये जो वंशवादावर आधारित अमानवी हिंसाचार झाला त्याची कारणे सुद्धा यूरोपियनच आहेत. यूरोपियन देशांनी जगभर आपल्या वसाहती निर्माण केल्या व इतरांवर राज्य करणे हा आपला अधिकारच आहे या भूमिकेस नैतिक अधिष्ठान देण्यासाठी यूरोपियन विचारवंतांनी इतिहासाच्या अंतर्गत मानववंशशाखा समाविष्ट करून मानवाला आर्य, इण्डो-जर्मन, इण्डो-युरेपियन इत्यादि वंशावळींमधे विभागून टाकले. नाकाच्या लांबीनुसार मानवाचा दर्जा ठरवला आणि स्वत:साठी सर्वोच्च वंशावळ आरक्षित करून टाकली.ही सगळी पार्श्वभूमी,हेमंत कर्णिक यांनी भारताच्या सद्य परिस्थितीची 1933 च्या जर्मनीशी सांगड घालताना विचारात घ्यायला हवी होती. तशी ती त्यांनी विचारात घेतली नाही यामागे त्यांचे अज्ञान खचितच नसणार. कारण त्यांनी जे कोडे मांडले आहे त्यावरून त्यांचा जर्मनी संबंधी भरपूर अभ्यास असल्याचे दिसून येते. मग का बरे त्यांनी त्यांचे जर्मन कोडे भारताच्या सद्यपरिस्थितीशी जोडून सुटत असल्याचे दाखवले असेल?याचे महत्वपूर्ण कारण ब्रिटीशांच्या भारतातील सत्तास्थापनेपासून आपण आजपर्यंत शिकत आलेल्या इतिहासात दडलेले आहे. आपण जो इतिहास शिकलो, तो भारताच्या भारतीय अवधारणेवर आधारित नसून यूरोपियन दृष्टीकोणावर आधारित आहे.तसेच,आतापर्यंत भारताच्या इतिहास संबंधी पुस्तकांवर कम्युनिस्ट विचारधारेचा घट्ट पगडा राहिलेला असल्याने, कम्युनिस्ट विचारधारेला विरोध करणार्‍यांना अशाप्रकारे ऐतिहासिक संदर्भांच्या गुंताड्यात गोवून फॅसिस्ट घोषित करणे सुलभ होऊन जाते. आणि अशा घोषणा करण्याचे महत्वाचे कारण म्हणजे, क्रूरकर्मा हिटलर हा प्रखरपणे कम्युनिज्म विरोधी होता. त्यामुळे, एकदा का आपल्या विरोधकांना त्याच्या रांगेत बसवले की आपण मानवतेची एक महान लढाई लढतो आहोत, असा स्वत:चाच समज करून देणे शक्य होत असावे.सध्या ‘भारतात फॅसीझम वाढत चालला असल्याचा’ जो जोरदार प्रचार होतो आहे त्यासंदर्भात आणि कम्युनिज्म संदर्भात आपण समजावून घ्यायचे ते एवढेच की,भारतीय उपमहाद्वीपात उदयास आलेल्या सर्वच धर्मांची भौतिकतेच्या विरुद्ध आध्यात्मिक शोध ही एकसमान मूळ धारणा राहिलेली असून, ‘कम्युनिस्ट विचारधारा’ मूळ रूपाने मानवाच्या भौतिक जगतातील सुखांसंबंधी जडवादी आहे. ज्या धरेवर येशू ख्रिस्ताच्या आधी सहाशे वर्षांपूर्वीचे महान दार्शनिक, ज्यांना हिंदू विष्णूचा एक अवतार मानतात त्या तथागत भगवान गौतम बुद्ध यांनी, तत्कालीन निरर्थक कर्मकांडात अडकून पडलेल्या ईश्वर या शब्दाचा प्रयोग न करता सुद्धा मानवाला भौतिकतेपासून दूर ठेवत स्वत:च्या आंतरिक जगाकडे जाणाराच मार्ग दाखवलेला आहे. आणि, हा मार्ग संपूर्णपणे वैज्ञानिक असून त्याची आपण प्रत्यक्ष प्रयोगांद्वारे अनुभूति घेऊ शकतो. सर्वात महत्वाची गोष्ट म्हणजे या प्रयोगांसाठी श्रद्धा ही प्राथमिक साधन नाही.त्यामुळे,कोठल्याही #हिंसात्मक_क्रांती द्वारे तसेच ‘धर्म अफूसारखा असतो’ सारख्या जोरदार वाक्यासोबत ‘ईश्वराला उखाडून फेकण्याचा विचार करणार्‍या कुठल्याही तत्वज्ञानाची’ भारतीय उपमहाद्वीपात यशस्वी होण्याची शक्यता, भगवान गौतम बुद्ध यांच्याद्वारे आजपासून दोन हजार सहाशे वर्षांपूर्वीच शांततेच्या मार्गाने नाकरण्यात आली आहे.अर्थात,माननीय हेमंत कर्णिक हे नेमके कुठल्या विचारधारेचे आहेत हे मला माहिती नाही. परंतु, भारतातील सद्य परिस्थितीच्या अनुषंगाने त्यांनी आपले ‘जर्मन कोडे’ सोडवण्याचा जो प्रयत्न केला आहे, त्यावरून त्यांच्यावर यूरोपियन दृष्टीकोणावर आधारित भारतीय इतिहासाचा गाढा प्रभाव असल्याचे दिसून येते.हरकत नाही.आपण आपल्या स्वीकार भाव या मूळ भारतीय स्वभावाप्रमाणे आपल्या इतिहासावरचा हा यूरोपियन प्रभाव मान्य करूया आणि मग तो बाजूला सारण्यासाठी उपाययोजना करूया.या ऐतिहासिक गदारोळात, आपल्याला फार चिंतामग्न होण्याचे निश्चितच कारण नाही.कारण,भारतीयांवर यूरोपियन दृष्टीकोणावर आधारित भारतीय इतिहासाचा गाढा प्रभाव लादण्याचे यथासंभव प्रयत्न आजपर्यंत केले गेले असले तरी त्याद्वारे, भारतीयांची भारतीय अवधारणा आपल्याला छिन्नभिन्न करता येईल, ही त्यासाठी प्रयास करणाऱ्या लोकांची अंधश्रध्दा असल्याचेच आतापर्यंत सिध्द झाले आहे.असो,#चौकट_ अंधश्रध्दा_निर्मूलनाची या मालिकेतील मागच्या #तथाकथित_बुध्दीवाद या लेखाचा समारोप करतेवेळी आपण पुढील लेखात #अखिल_भारतीय_मराठी_साहित्य_संमेलनात वाचल्या न गेलेल्या #नयनतारा_सहगल* यांच्या भाषणाच्या अनुषंगाने,#तथाकथित_बुद्धिवादाचे_कार्य नेमक्या कुठल्या पध्दतीने चालते हे समजावून घेण्याचा प्रयत्न करूया,असे म्हटले होते खरे.परंतू,मधेच उद्भवलेल्या या #जर्मन_कोड्याची_मिमांसा करण्यासाठी हा लेख लिहावा लागला त्याबद्दल मी आपणा वाचकांची व #नयनतारा_सहगल यांची माफी मागतो. त्यांच्या न झालेल्या भाषणाकडे आपण पुढील लेखात वळूया.जाता जाता,जर्मनीचा विषय निघाल्याने आठवले. कुरकर्मा 'हिटलर' व जगाला साम्यवादी विचारांची महान देणगी देणारे 'कार्ल मार्क्स' हे दोघेही जर्मनच होते. आणि, एकाने प्रत्यक्षपणे मानवता पायदळी तुडवली होती, तर दुसऱ्याचे आपण अनुयायी आहोत असे म्हणवून घेणाऱ्यांनीही जगाला काही शांततेच्या मार्गावर नेलेले नाही.याउलट,आपली भारतीय आध्यात्म परंपरा 'मानवाला मानव म्हणून विकसित करण्याचे कार्य' लाखो वर्षांपासून करत आलेली आहे. आणि, आपली हीच परंपरा आताच्या काळातही मानवी क्षोभाला निश्चितच शांत करणार आहे. फक्त आपण, आपला हा अमुल्य वारसा समजावून घेण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे.नमस्कार 🙏

*तथाकथित बुद्धिवाद*(चौकट अंधश्रध्दा निर्मुलनाची)----------------------------------------by - *योगेश रंगनाथ निकम*औरंगाबादYogeshnikam1303@gmail.com28 जानेवारी 2019*#कंगणा_राणावत* ची *#मणिकर्णिका : द क्वीन ऑफ झांसी* बघितली? नक्की बघा. उत्कृष्ट कलाकृती आहे.आणि मग,आपापल्या घरी येऊन आरामात चहा पितांना,आठवा... शाळेत शिकलेला 1857 चा उठाव.आठवा... MPSC/UPSC ची तयारी करताना वाचलेल्या/ वाचत असलेल्या 1857 बद्दल विभिन्न इतिहासकारांनी केलेल्या व्याख्या.काय होतं 1857?कोसळून पडत असलेल्या राजे-महाराजांच्या जुन्या राज्यव्यवस्थेला वाचवण्याचा *शेवटचा प्रयत्न*?कि, इंग्रज फौजेत सहभागी असलेल्या काळ्या कातडीच्या सैनिकांचा द्रोह म्हणजे *‘सैनिकी विद्रोह’*?कि, ख्रिश्चनांच्या विरुद्ध एक *‘धर्मयुद्ध’*?कि, विदेशी सरंजामशाही विरुद्ध *देशीय क्षोभ*?किंवा मग, भारताचे महान सुपुत्र *#स्वातंत्र्यवीर_विनायक_दामोदर_सावरकर* यांनी सांगितल्याप्रमाणे *#भारताचे_पहिले_स्वातंत्र्यसमर* ?काय होतं नेमकं 1857?नक्की विचार करा.कारण,*आपण इतिहासाकडे कुठल्या दृष्टीने पहातो यावर, फक्त ‘आपलेच नाही तर आपल्या पुढच्या पिढ्यांचे भवितव्य’ सुद्धा अवलंबून असते.*कारण,*फक्त काही महिन्यांनी आपण #लोकसभा निवडणुकांसाठी मतदान करणार आहोत, आणि जसे मी माझ्या हिंदी भाषेतल्या लघु पुस्तिकेत #2019_एक_आखरी_दांव मध्ये लिहिले आहे, या निवडणुका भारताचे भविष्य बदलणार्‍या आहेत.*कारण,*ह्या निवडणुका #राष्ट्रवाद या प्रमुख मुद्द्यावर होणार आहेत.*या संदर्भात आपल्याला व्यवस्थित समजून घेतले पाहिजे कि,*‘1857 बद्दल इतर इतिहासकारांनी केलेल्या व्याख्या आणि #स्वा._सावरकर यांचा या स्वातंत्र्यसमराबद्दल असलेला दृष्टीकोण’* म्हणजेच *‘#राष्ट्रवाद आणि तथाकथित बुद्धिवाद’* यामधला मूलभूत मतिभेद होय.ऐतिहासिक संसाधने सर्वांनाच समान तर्‍हेने उपलब्ध असतात. परंतू, निरपेक्षतेच्या कितीही गप्पा मारल्या तरीही मानव जोपर्यंत निरंतर साक्षीभाव असलेल्या अवस्थेस प्राप्त करत नाही तोपर्यंत तो सापेक्षच राहील. त्यामुळे,आपापल्या मान्यतांचेच चित्रण इतिहासकाराने लिहीलेल्या इतिहासात दृष्टिगोचर होत असते.आपले दुर्भाग्य आहे कि,इंग्रजी शिक्षण प्राप्त केल्यानंतर, पश्चिमी चश्म्यांतून भारताकडे पाहण्याची दृष्टी आपण कधीचीच विकसित केलेली आहे. आपण एक अशी व्यवस्था विकसित केलेली आहे कि ज्यात, राजकारणापासून पत्रकारितेपर्यंत, साहित्यापासून विद्यापीठांपर्यंत आपण सर्व त्या ‘तथाकथित बुद्धिवाद्यांनी’ घेरलेले आहोत, जे आपल्या 1857 संबधी दृष्टीकोणाला *#स्वा._सावरकरांच्या* दृष्टीकोणापासून दूर ठेवण्याचा सतत प्रयत्न करत असतात.परिणामी,भारतातील मागच्या सरकारच्यावेळी या व्यवस्थेत मोठे खेळाडू होऊन बसलेले *#मणिशंकर_अय्यर* यांनी अंदमानातून *#स्वा._सावरकर* यांची *‘वचने’* काढून टाकली होती. आणि, त्यांच्या या कृत्याबद्दल त्याच महाराष्ट्रातील साहित्य व पत्रकारिता क्षेत्रात किंचितही विरोधाचा आवाज उठला नव्हता, जिथे आत्ताच *#अखिल_भारतीय_मराठी_साहित्य_संमेलनाच्या* उद्घाटनासाठी *#नयनतारा_सहगल* यांना दिलेले निमंत्रण रद्द करण्यामुळे भूकंप आला होता.अर्थात,आपणच दिलेले निमंत्रण रद्द करणे म्हणजे निश्चितच आयोजकांच्या मनोवृत्तीचा क्षुद्रपणा होता. तसेच, या गोष्टीचा केला गेलेला धिक्कार व या साहित्य संमेलनाचा बहिष्कार सुद्धा आपापल्या जागी बरोबर होता.परंतू,ज्या प्रकारे *#दिव्य_मराठी* चे संपादक *#संजय_आवटे* यांनी या निमंत्रण रद्दीचा आधार घेत, या साहित्य संमेलनाच्या संपूर्ण परंपरेलाच नाकारले, ते सुद्धा चुकीचे होते.आणि,*ही ‘नाकरण्याची वृत्ती’ म्हणजेच #तथाकथित_बुद्धिवाद आहे.*खरे तर,मनुष्य... जोपर्यंत स्वत:चे ‘बौद्धत्व’ प्राप्त करत नाही तोपर्यंत त्याच्यामध्ये चांगुलपणा सोबत वाईटपणा सुद्धा अस्तीत्वात असणारच, हे शाश्वत सत्य आहे.या संदर्भात,जम्बूद्वीप म्हणजे भारतीय उपमहाखंडातील रहिवाशांनी अर्थात आपल्या सर्वांनी, ही गोष्ट नेहमी लक्षात ठेवायला हवी की,*‘तथाकथित बुद्धिवादात अंतर्भूत असलेल्या नाकरण्याच्या वृत्ती’ च्या विपरीत ‘स्वीकारणे’ हा आपला ‘मूळ स्वभाव’ आहे.*हा स्वभाव आपल्या संस्कृती आणि धर्म-पंथांमध्ये *प्रकट* झालेला आहे. याच स्वभावाने आपली जीवनशैली *विकसित* केलेली आहे. हा स्वभाव सूर्योदयापासून सूर्यास्तापर्यंत आपले जीवन *प्रकाशमान* करत असतो. हा स्वभाव आपल्या जन्मामधेही आणि मृत्यूमधेसुद्धा *सामावलेला* आहे. हाच स्वभाव राजधर्मापासून संन्यासापर्यंत आपल्याला *मार्ग* दाखवत असतो. आपल्या याच स्वभावामुळे, मानवाच्या पहिल्या संस्कृतीने ‘सिंधु संस्कृती’ने इतरांसारखे काळाच्या उदरात आपले *अस्तित्व* हरवलेले नाही. आणि हाच स्वभाव, मानवाचे अस्तित्व असलेल्या या ग्रहावर आपल्या सर्वांचे पाय *खंबीरपणे* रोवून ठेवतो.आपण भारतीय,*आपल्यातील अपूर्णतेचा स्वीकार करून पूर्णत्वाची दिशा शोधतो व त्या दिशेने चालू लागतो. म्हणूनच, भौतिकतेच्या विपरीत अंतस्थतेचा मार्गाला आपण नेहमीच प्राथमिकता दिलेली आहे.*या विपरीत आज,*#तथाकथित बुद्धिवादाच्या विळख्यात* सापडल्याने आपण सगळंच नाकारायला सुरवात केली आहे.आपणच जसे #स्वा._सावरकरांना नाकारत सुटलो आहोत तसेच आपण #महात्मा_गांधींनाही नाकारतो आहोत. आपण आपापल्या मान्यतांची दैवते सोडून बाकी सगळंच नाकारायला सुरवात केली आहे.आणि कशाच्या जिवावर?कुठल्या कर्तुत्वाच्या आधारावर?ज्या ज्या महानुभावांनी आपापल्या क्षमतेनुसार, आपापल्या विचारांनुसार आणि कल्पनांनुसार हा देश बदलण्याचा, हा देश घडवण्याचा, या देशाला आनखी परिपक्व करण्याचा  यथासंभव प्रयत्न केला आहे त्या सर्वांनाच आपण कशाच्या जोरावर नाकारत सुटलो आहोत?नसतील आपल्या कल्पना या देशासाठी खस्ता खाल्लेल्या इतिहास पुरुषांच्या/ मातांच्या कल्पनांशी जुळत.. असेल आपल्या आणि त्यांच्या विचारांमधे फरक.. त्यांच्या स्वत:च्या बोलण्यात आणि वागण्यात कुठे कुठे तफावतही असेल.. पण म्हणून त्यांनी 'आपल्या पुढच्या पिढ्यांना आदर्श जग मिळावं म्हणून काहीच केलं नाही' असा त्याचा अर्थ होत नाही. हाच मापदंड आपल्या पुढच्या पिढ्यांनी लावायचा ठरवला तर त्यांच्या दृष्टीने आपला इतिहास किती क्षुद्र ठरेल याची आपल्याला कल्पना आहे?भविष्यात आपला हा इतिहास क्षुद्र ठरू नये, यासाठी आज आपल्याला विचार आणि त्या विचारावर ठामपणे कृती करण्याची गरज येऊन ठेपलेली आहे. आपल्याला आपल्या भारताकडे स्वत:च्या नजरेतून बघण्याची गरज येऊन ठेपलेली आहे.नाहीतर,*#गिरीश_कुबेर* नावाचा मोठा संपादक आपल्या *#लोकसत्ता* नावाच्या वृत्तपत्रात भलेमोठे अग्रलेख लिहून आपली भारताची *#लोकशाही* ही फक्त *जगातील सर्वात मोठी लोकशाही* असून *#अमेरिकन लोकशाही* मात्र *जगातील सर्वात महान लोकशाही* असल्याचं आपल्याच मनावर ठसवत राहिल.आपल्याकडे जे काही आहे ते सगळंच इतरांच्या तुलनेत  हीन आहे असं मानण्याची ही वृत्ती, या आपल्याच लोकांच्या 'नकारात्मक' मानसिकतेचा व भारताचा मूळ स्वभाव विसरल्याचा परिपाक होय. आणि,आपल्याच लोकांना,स्वत:चा 'स्विकार भाव' हा मूळ स्वभाव विसण्यास भाग पाडणारा 'तथाकथित बुद्धिवाद' आजच्या काळात किती प्रचंड ताकदवान झालेला आहे, याची कल्पनाच केलेली बरी.तरीही,आपणास हताश होण्याचे काहीच कारण नाही.कारण,आपली 'नाकारण्याची वृत्ती'च योग्य आहे, ही या 'नकारात्मक' लोकांची गडद *'अंधश्रध्दा'* असून त्यांच्या या विचारधारेपुढे आपली *'सकारात्मकता'* निश्चितच उजवी ठरणार आहे.कारण,उन्नत होत जाणे हा मानवाचा गुणधर्म असून या सृष्टीतत्वामधेही 'नाकारण्याला' काहीच स्थान नाही.असो...आजच्या या लेखात,'तथाकथित बुद्धिवाद' काय असतो हे वरील दोन मासल्यांसह सोदाहरण पाहिल्यानंतर पुढच्या लेखात आपण,*#अखिल_भारतीय_मराठी_साहित्य_संमेलनात* वाचल्या न गेलेल्या *#नयनतारा_सहगल* यांच्या भाषणाच्या अनुषंगाने,*#तथाकथित_बुद्धिवादाचे_कार्य* नेमक्या कुठल्या पध्दतीने चालते हे समजावून घेण्याचा प्रयत्न करूया.नमस्कार.

*भारतासमोरील वर्तमानाचे सर्वात मोठे आव्हान* (चौकट अंधश्रध्दा निर्मुलनाची)----------------------------------------by - *योगेश रंगनाथ निकम*औरंगाबादYogeshnikam1303@gmail.com23 जानेवारी 2019काल ‘हळदी कुंकवा’ संदर्भात व्हाट्सअपवर ‘अकलेची हळद, अन परंपरेचं कुंकू..’ नामक एक पोस्ट वाचली आणि जेष्ठ मराठी लेखक ‘श्री. भालचंद्र नेमाडे’ यांच्या ‘हिंदू – जगण्याची समृद्ध अडगळ’ या पुस्तकातील *‘कुणी हीनवणारं नसतं, तोपर्यंत कुणी हीन नसतं’* या वाक्याची प्रचिती आली. सदरील पोस्ट बुद्धीवाद्याच्या थाटात अशी लिहिली आहे की, कुणालाही सहज वाटावं की, अरे, खरंच तर आहे. आपल्या हिंदू महिला कसल्या भंपक प्रथा परंपरा पाळत आहेत? किती हे मागासलेपण?असो.आपला विषय तो नाही. ‘चौकट – अंधश्रद्धा निर्मूलनाची’ या लेखमालेतील याआधीच्या ‘नाण्याची एक बाजू’ या लेखाचा समारोप करतेवेळी म्हटल्याप्रमाणे, आता आपल्याला विचार करावयाचा आहे तो *'भारतासमोरील वर्तमानाच्या सर्वात मोठ्या आव्हानाचा* आणि हे आव्हान आहे *‘आपला सर्वसमावेशक स्वभाव’* टिकवून ठेवण्याचं.स्वत:च्या मस्तकात, शिगोशीग *‘नकारात्मकता’* भरून पृथ्वीभर वावरणार्‍या लांडग्यांच्या हपापलेल्या डोळ्यांमधून, रक्ताळलेल्या जबड्यांमधून, विसविशीत लाळ टपटपणार्‍या जिभांच्या तावडीमधून आपल्याला *‘सकारात्मकता’ टिकवून ठेवता येईल का?* हा खरा आजच्या काळाचा प्रश्न आहे. आणि, हा प्रश्न सोडवण्याची जबाबदारी *‘स्वीकार भाव’* हे जन्मजात वैशिष्ट्य असणार्‍या जंबूमहाद्वीपाच्या रहिवाशांना, म्हणजे आपण भारतीयांनाच आपल्या खांद्यावर घ्यावी लागेल.*का? का ही जबाबदारी आपणच उचलायची?**कारण, ‘धर्म म्हणजे कर्तव्य’ या जंबुद्विपिय व्याख्येनुसार ते आपले कर्तव्य आहे. तो आपला स्वभाव आहे. आपल्याला ‘स्वीकारणे’ माहिती आहे ‘नाकारणे’ नव्हे.* आपल्या पूर्वजांनीही याच धर्माचे पालन केलेले आहे आणि म्हणूनच या ‘भारतभूमीत’, या आपल्या भारतभूमीत, या आपल्या मातृभूमीत उदयास आलेले हिंदू, बौद्ध, जैन, सिख यांसाररखे अनेक धर्म आणि नानाविध पंथ हजारो वर्षांपासून एकमेकांसोबत प्रेम, आदर व नम्रतेने रहात आलेले आहेत. त्याचबरोबर, जगभरात ठिकठिकाणी बहिष्कृत केल्या गेलेल्या पारसी, इराणी (झरथृष्टाला मानणारे), बहाई, ज्यू यांसारख्या विभिन्न धर्मांच्या पालनकर्त्यांनी भारतीय उपखंडात आश्रय घेतलेला आहे आणि आपण भारतीयांनी त्यांना मोठ्या प्रेमाने आलिंगन दिलेले आहे. आपापल्या प्रथा-परंपरा निर्भयपणे जपण्याचे त्यांना संपूर्ण स्वातंत्र्य दिलेले आहे.मानवीय अस्तित्वाचा लाखो वर्षांचा जंबुद्वीपिय इतिहास साक्ष देतोय की, इथे उदयास आलेल्या धर्म-पंथांच्या पालनकर्त्यांनी, सिंधुच्या या बाजूला राहू इच्छिणार्‍यांना कधीही इथून ‘जा’ असे म्हटलेले नाही किंवा इथून जबरदस्तीने हाकलून देण्याचा प्रयत्न केलेला नाही. तसेच त्यांच्यावर आपल्या धर्माचे अनुयायित्व स्वीकारण्याची कधीही बळजबरी केलेली नाही. हे तेंव्हा सुद्धा झालेले नाही जेंव्हा आपल्या या मातृभूमीवर, आजपासून सत्तर वर्षांपूर्वी अविचाराने एक रेघ मारून तिचे दोन तुकडे करण्यात आले.झाले... ते झाले.परंतू,आता आपण सजग आणि जागृत होण्याची वेळ येऊन ठेपलेली आहे. कारण, आपल्या मूळ ‘सर्वसामावेशक’ स्वभावाला छिन्नभिन्न करण्याचे, काळाच्या दीर्घ पटलावर सुरू असलेले सातत्यपूर्ण प्रयत्न, यशस्वी होत असल्याचे दिसून येत आहेत.होय.आपला प्रवास, नकारात्मकतेकडे फार वेगाने होत चाललेला आहे. भौतिकतेच्या आकर्षणामुळे वैयक्तिक स्वार्थपूर्तीसाठी आणि क्षणभंगूर समाधानासाठी आपणच आपल्या जीवनपद्धतीला, आपल्या परंपरांना, आपल्या धर्मांना, आपल्या आदर्शांना, आपल्या मान्यतांना, आपल्या जगण्याला, आपल्या असण्याला, आपल्याच ‘अस्तित्वाला’…. झपाट्याने नाकारत चाललो आहोत. होय. आपणच आता बुभुक्षित *लांडगे* होत चाललो आहोत. ‘बुरसटलेपणाच्या नावाखाली’ आपण मांगल्याचेही लचके तोडत सैरावैरा धावत सुटलो आहोत.हे सगळे, आपल्याला कुठेतरी थांबवायलाच हवे.आपल्या ‘सर्वसमावेशकत्वाचा’ गैरफायदा घेऊन आपल्याला भ्रमित करणार्‍यांची, आपल्याला ‘सगळंच नाकरण्याची’ सवय लावू इच्छिंनार्‍यांची, बुद्धिवादाच्या नावाखाली स्वत:चा ‘तथाकथितपणा’ आपल्या अंगी भिनवू पहाणार्‍यांची स्पष्ट ओळख, आता आपण करून घ्यायला हवी. *मानवाच्या पुढच्या पिढ्यांच्या उज्ज्वल भवितव्यासाठी.*आता प्रश्न असा उपस्थित होतो की, का बरे हे लोक आपला ‘स्वीकारणे’ हा मूळ स्वभाव मिटवण्यासाठी हजारभर वर्षांपासून असे सातत्याने झटत आहेत? आपण त्यांचे असे काय बरे बिघडवले आहे? आपण त्यांचे नेमके काय घोडे मारले आहे?काहीही नाही.जंबुद्विपिय मानवाने कुणाचेही काही वाईट चिंतल्याचा पुरावा, ढीगभर इतिहास उकरून काढला तरी टिचभरही सापडणार नाही. आपण कधीही कुणावरही आक्रमण करण्यास गेलेलो नाही. आपण आपल्या देशाच्या वैभवात भर घालण्यासाठी कधीही कुणाला लुटलेले, गुलाम केलेले नाही. आपण आपले वैभव स्वबळावर कमावले, कमावत आहोत. आपण भौतिक सुखांसाठी तर जाऊच द्या, परंतू ‘सर्वोच्च ज्ञानाची’ लालूच दाखवून देखील कुणाला आपले ‘धर्म’ स्वीकारण्यास भाग पडलेले नाही. आपण आपल्याकडचे जे काही दिले, ते समोराच्याला ‘आहे त्या अवस्थेत’ स्वीकारून देऊन टाकले आहे.मग तरीही हे लोक आपला ‘सर्वसमावेशक स्वभाव’ का उध्वस्त करू पहाताहेत?कारण,‘नाकारणे’ हा त्यांचा स्वभाव आहे. मग ती जीवनपद्धती असो, रहाणीमान असो की धर्म असो. आपण जोपर्यंत त्यांच्यासारखे होत नाहीत, तोपर्यंत ते आपले ‘आहे तसे’ अस्तित्व नाकारतच रहाणार. *‘नकारात्मकता कायम दुबळी असते आणि सकारात्मकता नेहमी श्रेष्ठ’* हे त्यांनाही माहिती आहे. आणि त्यामुळेच स्वत:चे हे दुबळेपण त्यांना कायम सलत असते. परिणामी, ते आपल्यालाही त्यांच्यासारखे दुर्बल बनवण्याचा कायम खटाटोप करत आले आहेत.खरेतर,‘स्वत:ला दुर्बल समजणे’ हे त्यांचे अज्ञान आहे आणि त्याबद्दल, आपल्या मूळ स्वभावानुसार आपल्याला त्यांच्याबद्दल ‘करुणा’ वाटत आलेली आहे. स्वामी विवेकानंदांनी सांगितले आहे की, ‘तुम्ही अमृताचे पुत्र आहात’. आणि यातले ‘तुम्ही’ हे फक्त जंबुद्विपियांसाठी नाही तर या वैश्विक रचनेत मानव म्हणून अस्तीत्वात येणार्‍या सर्वांना उद्देशून म्हटलेले आहे, हे आपण सहज समजू शकतो. *आता, वेळ आली आहे, आपली ही ‘समज’ संपूर्ण विश्वभर घेऊन जाण्याची.*परंतू,हे आपण अतिशय सहज करू शकू, असे समजणे ही आपली घोर *अंधश्रद्धा* ठरेल. कारण,हे करण्यासाठी आधी आपल्याला, आपल्या आत ‘नकारात्मकता पसरवणार्‍या विषाणूंची स्पष्ट ओळख’ करून घ्यावी लागेल. या विषाणूंचा प्रभाव व वाढ रोखणार्‍या औषधांची निर्मिती व फवारणी करावी लागेल. तसेच, या विषाणूंचे परिवर्तन आपल्या शरीरास पोषक ठरणार्‍या जिवाणूंमध्ये करून घ्यावे लागेल.*‘तथाकथित बुद्धिवादी’* या वर्गात मोडणारे हे विषाणू कोण आहेत? त्यांचे कार्य नेमके काय आहे? व ते कसे चालते? त्यांच्या या कार्याचे नेमके परिणाम काय होतात? आपणच या विषाणूंचे ‘संक्रमक’ कसे बनत चाललो आहोत? या सर्व बाबींचा विचार, या लेखमालिकेतील पुढच्या भागापासून करूया. हा विचार करत असताना, ही लेखमालिका लिहिण्यामागील भूमिका मांडतेवेळी म्हटल्याप्रमाणे कायम लक्षात ठेवायचे ते एवढेच की,‘ज्या पृथ्वीतलावर मानवाचे अस्तित्व आहे त्या धरतीमातेला क्षणभराच्या अवधीमधे नष्ट करता येईल, इतके अणुबॉम्ब मानवानेच निर्माण करून ठेवलेले असताना 'शस्त्रांद्वारे खेळल्या जाणाऱ्या लढाईला तसाही काही अर्थ राहिलेला नाही'. तरीही मानव एकमेकांविरुद्ध लढणारच नाही, अशी भाबडी आशा बाळगण्यातसुद्धा काही शहाणपण नाही. त्यामुळे, आजच्या काळात मानवाला लढायचेच असेल तर, त्याने आपल्या बुध्दीने लढणे आवश्यक आहे. आपल्या बौद्धिक लढाईमुळे निर्माण होणाऱ्या गदारोळाचा विचार करता मला वाटते की आपण, आपल्या पुढच्या पिढ्यांच्या बुध्दीमत्तेवर सार्थ विश्वास ठेवायला हवा. आपण हा विश्वास ठेवायला हवा की आपले वंशज, आपल्या पूर्वजांच्या विविध मत-मतांतरचा अभ्यास करून त्यातील ‘योग्य तेच’ उचलतील.नमस्कार

*नाण्याची एक बाजू* (चौकट अंधश्रध्दा निर्मुलनाची)----------------------------------------by - *योगेश रंगनाथ निकम*औरंगाबादYogeshnikam1303@gmail.com21 डिसेंबर 2018खरे तर माणसाच्या वर्तमान विचार, कृती, कर्तृत्वावर इतिहासाच्या पुर्व संचिताचा प्रभाव असतो. त्यामुळे, ऐतिहासिक जाणिवा विस्मृतीत गेल्या की, गतकाळच्या चुकांमधून शिकणे जसे दुरापास्त होत जाते तसेच भविष्यकालीन वाटचालीस, पुर्वजांकडून मिळणारा आपलेपणाचा भरभक्कम व समृध्द पाठिंबा सुध्दा शिल्लक रहात नाही. या प्रक्रियेत एकतर, गतकाळच्या चिरेबंदी वाड्यांच्या भिंतीना लिंपून काढणारे वारसदार न उरल्याने त्या वाड्यांचे हळूहळू भग्नावशेषात रूपांतर व्हायला लागते. किंवा मग, पुर्वजांनी केलेलं पक्कं बांधकाम कर्मठपणे ताठच उभं असलं तरी, त्याच्याशी आत्मियता असलेल्या वंशावळी कधीच्याच नष्ट झालेल्या असतात. याचे उदाहरण म्हणून आपण अनुक्रमे अमेरिकेतील ‘माया संस्कृती’ व इजिप्तची ‘मिस्त्र संस्कृती’ यांचे उदाहरण डोळ्यांसमोर आणू शकतो.*‘जंबूमहाद्वीपातील मानवाचा अर्थात भारतीय उपखंडातील लोकांचा म्हणजेच हिंदूंचा मूळ सर्वसमावेशक स्वभाव आणि वर्तमानात घडत असलेल्या घटना’ यांचा विचार, आपल्याला वरील संदर्भात करावा लागेल.* कारण प्रश्न शेवटी, 'आपण आपल्या पुढच्या पिढ्यांसाठी कुठला वारसा सोडून जाणार आहोत?' यासंबंधी आहे.ज्या भारताची 'नागरिकांना राज्य करण्याचा अधिकार देणारी' वर्तमान राज्यव्यवस्था त्याच्या 'अतुल्य संविधानावर आधारित' आहे त्या संविधानास जाळणारांकडे दुर्लक्ष करणारे महामुर्ख म्हणून भविष्यात आपल्याला ओळखले जावे?, कि पारतंत्र्यात असलेल्या आपल्या पुर्वजांना परकीय सत्तेविरुद्ध एकत्रित होऊन लढण्याची प्रेरणा देणाऱ्या, जाज्वल्य देशभक्ती जागृत करणाऱ्या, मातृभूमीसाठी हसत हसत आपले बलिदान देण्यास उद्युक्त करणाऱ्या 'वंदे मातरम्' या गीताला विरोध करणारांकडे मूकपणे पहाणारे शतमूर्ख म्हणून आपल्याला ओळखले जावे? हे आपल्याला ठरवावे लागेल.ज्या 'वंदे मातरम्' ने प्रेरीत होऊन आपल्या पुर्वजांनी स्वातंत्र्याचा लढा दिला व तो जिंकून आपल्यासाठी 'संविधानावर आधारित' वर्तमान लोकशाही व्यवस्था निर्माण केली, त्या आपल्याच पुर्वजांना आपण वेड्यात काढणार आहोत का? हे आपल्याला ठरवावे लागेल.*‘वंदे मातरम्’ला ज्यांचा विरोध होता ते भारतातून आपला वाटा-हिस्सा घेऊन 1947 साली इथून निघूनच गेले आहेत. ज्यांना भावा-भावाप्रमाणे एकत्र रहाणे मान्य नव्हते त्यांनी आपल्या अगणित देशबांधवांचे मुडदे पाडून 1947 साली स्वत:ची वेगळी चूल मांडलीच आहे. भारताच्या भूमीवर जवळपास आठ-नऊशे वर्ष राहिल्यानंतरही ज्यांना आपल्या धार्मिक आस्था भारतीय मातीपेक्षाही जास्त महत्वाच्या होत्या ते आपल्या धार्मिकतेच्या कुंपणात 1947 साली बंदिस्त झालेलेच आहेत.*हे संदर्भ इथे उधृत करण्याचे कारण एवढेच की, *विसर पडत चाललेल्या किंवा आतापर्यंत उच्चार न केलेल्या एका महत्त्वाच्या गोष्टीची आठवण करून द्यायची आहे. आणि ती गोष्ट म्हणजे, '1947 साली भारतातून निघून न जाता जे इथेच थांबले आहेत ते भारत भूमीस एकसंध ठेवणाऱ्या राष्ट्रीय अस्मितांचा आदर करतात आणि त्या अस्मितांचा धर्म/ पंथ/ जात/ वंश या सर्व भेदकारक गोष्टींपलीकडे जाऊन स्विकार करतात' हे गृहीत धरलेले आहे.* आणि याच गृहीतकावर, प्रत्येक भारतीयाने 'संविधानाद्वारे दिला गेलेला आपापल्या धर्माच्या पालनाचा अधिकार' तपासून पहायचा आहे. या धार्मिक अधिकाराच्या हननाची मोठ्याने ओरडून द्वाही फिरवण्याआधी, *'धर्म म्हणजे कर्तव्य'* ही जम्बूद्विपातील म्हणजेच भारतीय उपमहाद्वीपातील संस्कृतीच्या लाखो वर्षांच्या संचितांतून उत्पन्न झालेली व्याख्या, नीटपणे समजून घेणे आवश्यक आहे.*भारतातील प्रत्येक नागरिकाला स्वत:च्या अधिकारांचा उच्चार करण्याआधी, भारत या राष्ट्राप्रती असलेल्या त्याच्या वैयक्तिक कर्तव्यांची जाण असलीच पाहिजे. ज्या कुठल्या प्रेरणा व अस्मितांच्या आधारावर हा देश हजारो वर्षांपासून एकसंध राहिला आहे, त्या राष्ट्रीय संचीताचा सन्मान राखणे हे प्रत्येक भारतीयाचे कर्तव्य आहे आणि त्याने ते पार पाडायलाच हवे.*'भारताचे संविधान व वंदे मातरम्' यांसारख्या अनेकविध अस्मिता 'दर तीन कोसांवर बदलणारी भाषा असलेल्या' विशालकाय भारतीय उपखंडाच्या एकसंधपणासाठी आवश्यक राहिल्या आहेत.भगवान राम असोत की भगवान बुद्ध, भगवान महावीर असोत की वंदनीय गुरूनानक जी... ही सर्व भारतीयांसाठी समान रितीने प्रेरणास्थाने आहेत. किंबहुना प्रेरणास्थानांपेक्षाही मोक्षस्थाने आहेत. 'जय श्रीराम' म्हणा की 'नमो बुध्दाय', 'नमो अरिहंताय' म्हणा की 'सत श्री अकाल' वरील कुठलेही शब्द उच्चारले तरी सर्व भारतीयांच्या अंत:करणात सारखीच शांतता नांदू लागते. या असीम शांतीचे मुळ, भारतीयांच्या भौतिकतेविरूध्द नैतिकतेमधे आहे. भौतिक जगताच्या आकर्षणाविरूध्द अंत:स्थ जगताच्या ओढीमधे आहे. अमर्यादित उपभोगाविरूध्द त्यागामधून आलेल्या तपोबलामधे आहे. म्हणूनच जम्बूद्विपातील लोकांना लाखो वर्षांचा मानवीय प्रवास करून आल्यानंतरसुध्दा, आजही अकल्पित सुखसोयी उपलब्ध करून देणाऱ्या विज्ञानाऐवजी 'ब्रम्हज्ञानाचा मार्ग' दाखवणाऱ्या संतांच्या, भिख्खुंच्या, मुनींच्या, संन्याशांच्या, गुरूंच्या चरणी नतमस्तक व्हावेसे वाटते.तथाकथित अंधश्रध्दा निर्मुलनवाल्यांना, तथाकथित बुध्दीवाद्यांना, तथाकथित पुरोगामीपणाचा टेंभा मिरवणारांना, तथाकथित विज्ञानवाद्यांना वाटतो तसा हा भारतीयांचा मुर्खपणा खचीतच नाही. हा बौद्धिक जगताची सीमा संपल्यावर जे प्रश्न सुरू होतात, त्या प्रश्नांचा विचार करण्याचा सर्वोच्च शहाणपणा आहे, ही मानवाला मिळालेल्या बुध्दीच्या देणगीची सर्वोच्च प्रेरणा व त्या प्रेरणेद्वारे केल्या जाणाऱ्या आंतरीक प्रवासाची सर्वोच्च प्रज्ञा आहे. हेच बौध्दत्व आहे. हेच अर्हत्व आहे. हेच ब्राम्हणत्व आहे.याच तत्वांचा प्रचार व प्रसार करण्यासाठी संपूर्ण भारतवर्षात भिख्खुंनी प्रवास केला, गुरूंनी पायपीट केली, श्रमणांनी दिक्षा दिल्या, ऋषींनी पाठ घेतले. याचाच परिणाम म्हणून विविध विचारधारांच्या तत्वज्ञांद्वारे या संपूर्ण देशात धर्मसभा घेण्यात आल्या, धर्मचर्चा घडवून आणण्यात आल्या, तिर्थस्थळांची उभारणी झाली, धर्मग्रंथांची निर्मीती झाली. या सर्व विचारधारांमधे कुठल्याही प्रकारचे भांडण नसून, कुठल्याही प्रकारचा वाद नसून, कुठल्याही प्रकारचा विरोधाभास नसून एक आपलासा करणारा संवाद आहे. भारतीय उपमहाद्विपात उदयास आलेल्या विविध विचारधारांचे अध्ययन करणाराला त्या सर्वांतून एकाच गोष्टीची सुस्पष्ट जाणीव होते आणि ती म्हणजे, 'पोहोचण्याचे मार्ग भिन्न असले तरी गंतव्यस्थान एकच आहे'‌. 'आत्मा म्हणा, परमात्मा म्हणा, विश्व म्हणा, ध्वनी म्हणा, शुन्य म्हणा, काहीही म्हणा किंवा काहीच म्हणू नका, प्राप्त होणारी उपलब्धी एकसमान आहे. या उपलब्धीची आस, भारतीय उपखंडात जन्म घेणाऱ्या सर्वांना समान आहे. या उपलब्धीप्रती सर्व भारतीयांची समान आस्था आहे.वरील विस्तृत विवेचनाद्वारे सांगायचे एवढेच की, 'अंतस्थ जाणीवांची एकसमान आस्था' असणारे लोक ज्या भूमीवर रहातात त्या अतिप्राचीन भूमीप्रती, त्या भूमीवर हजारो वर्षांपूर्वी उदयास आलेल्या 'भारतवर्ष' या राष्ट्राप्रती, भारत या राष्ट्रात शतकानुशतके निर्माण होत आलेल्या व होत असलेल्या राष्ट्रीय अस्मितांप्रती *सर्व भारतीयांची समान भावना* आहे. आणि ती भावना म्हणजे, *'भारताच्या या विविध राष्ट्रीय अस्मितांनी भारतवर्षला लाखो वर्षांपासून एक राष्ट्र म्हणून आपलेपणाच्या एका सुत्रात घट्ट धरून ठेवले आहे' हा विश्वास होय.*त्यामुळे, 'संविधान आणि वंदे मातरम्' यांसारख्या विविध राष्ट्रीय अस्मितांचा आदर व सन्मान राखणे तसेच या राष्ट्रीय अस्मितांना पायदळी तुडवू पहाणारांच्या विरोधात एकविचाराने एकत्रीत येऊन लढा देणे हे प्रत्येक भारतीयाचे मुलभूत कर्तव्य असून प्रत्येकाने ते पार पाडायलाच हवे.या लेखाच्या सुरुवातीला म्हटल्याप्रमाणे काळाच्या दिर्घ ऐतिहासिक पटलावर जन्मलेल्या आपल्या विविध अस्मिता, जो समाज अधुनिकतेच्या व पुरोगामित्वाच्या नावाखाली विस्मृतीत टाकून देतो त्या समाजाचे सांस्कृतीकदृष्ट्याही खच्चीकरण झालेले असते. *आपल्या पुर्वजांचं 'जुणं शहाणपण' हे मुर्खपणा होतं असं मानून 'सगळंच नाकारणाऱ्या' समाजाने मानवजातीच्या हितकारक भवितव्यासाठी असे कुठले नवे आदर्श, असे कुठले नवे मार्ग शोधून काढले आहेत जे पुर्वी अस्तित्वात नव्हते, याचा स्वत:ला पुढारलेले समजण्याआधी सखोल व गंभीर विचार करावा लागेल.*खरेतर ‘सत व असत’, ‘सकारात्मकता व नकारात्मकता’ या सदासर्वकाळ एकाचवेळी अस्तित्वात असणाऱ्या बाबी आहेत. त्यापैकी कुठल्या बाजूच्या गोष्टी ज्या त्या मर्यादित काळाच्या पटलावर उठून दिसतील, हे त्या काळातील प्रभावी माणसांवर अवलंबून आहे. आणि नकारात्मकता धरून ठेवणाऱ्या प्रभावांपेक्षा सकारात्मक मुल्यांचाच मानवाने नेहमी स्विकार केला आहे हे त्याच्या पृथ्वीतलावरील आजपर्यंतच्या वाटचालीतून दिसून आले आहे. नाहीतर आपल्या अकारण अहंकारी दांभिक वृत्तीच्या स्वार्थपुर्ण समाधानासाठी मानवाने आतापर्यंत इतकी युध्दे केली आहेत, इतका काळोख पसरवण्याचा प्रयत्न केला आहे, की त्याची वंशावळ काळाच्या उदरात कधीचीच गुडूप व्हायला हवी होती. पण या लेखात मांडलेले विचार लिहिण्यासाठी आणि वाचण्यासाठी आपण अजूनही अस्तित्वात आहोत याचा अर्थ एवढाच आहे की, सत्याने नेहमीच असत्यावर विजय मिळवलेला आहे आणि हे शाश्वत सत्य मानवासोबत कायम असणार आहे.या पहिल्या लेखाचा शेवट करतेवेळी ठळकपणे अधोरेखित करायचे ते एवढेच की, या जगात दुष्ट शक्ती नेहमीच थोड्या होत्या, थोड्याच आहेत आणि थोड्याश्याच असणार आहेत. त्यांना आपल्या काळापलीकडे फेकून देण्यासाठी गरज असते ती फक्त सुष्ट वृत्तींनी एकत्र येण्याची. *एकदा का सुष्ट वृत्ती एकत्र आल्या, की मग दुष्टांनी अंधारापासून बनवलेली हत्यारे मोडून पडण्यास फार वेळ लागत नाही कारण प्रकाशाच्या लोळांसमोर उभे रहाण्याची ताकद त्यांच्यात अजिबातच नसते.*पृथ्वीमातेवरील आपल्या जन्मापासून जगाच्या विविध भागांमध्ये मानवाने निर्माण केलेल्या जवळपास सर्वच ‘सभ्यता’ ‘कालाय तस्मे नम:’ झाल्या आहेत. काळाच्या या विशालकाय जबड्यापासून फक्त आणि फक्त आपण भारतीयच वाचलो आहोत आणि त्याचे कारण, ‘आपला सर्वसमावेशक स्वभाव’ आहे. ‘आपल्याला स्वीकारणे माहिती आहे’ नाकारणे नव्हे. हा ‘स्वीकार भाव’ हे जन्मजात वैशिष्ट्य असणार्‍या आपल्या या मूळ स्वभावाला लाभलेला, भारतीयत्वाचा चेहरा छिन्नभिन्न करू पाहणार्‍या आंतरिक व बाह्य शक्ती हे *'भारतासमोरील वर्तमानाचे सर्वात मोठे आव्हान'* आहे. या आव्हानाचा विचार आपण पुढच्या लेखात करू.तोपर्यंत आपल्याला लक्षात ठेवायचे ते एवढेच की, ‘भारतीयत्वाचा चेहरा छिन्नभिन्न करणे शक्य होईल’ ही भारतासमोर आव्हान म्हणून उभ्या ठाकलेल्या शक्तींची घोर अंधश्रद्धा असून आपण भारतीय, या अंधश्रद्धेचे निर्मूलन निश्चितच करणार आहोत. गरज आहे ती फक्त ‘एकजुटीने लढा देण्याची’.

*गैरसमज अनिंसचा* (चौकट अंधश्रध्दा निर्मुलनाची)----------------------------------------by - *योगेश रंगनाथ निकम*औरंगाबादYogeshnikam1303@gmail.com10 डिसेंबर 2018मागील लेखात मी सांगितलेल्या प्रयोगाने ज्यांच्या अंगावर शहारे आले असतील, त्यांनी एका सत्य घटनेवर आधारलेला *अलाईव्ह* हा सुंदर इंग्रजी चित्रपट पाहावा. जिवंतपणाची कुठलीही खूण नसणार्‍या बर्फाळ भागात एका प्रवासी विमानाचा अपघात होतो. विमानातले काही प्रवासी त्या अपघातात मरण पावतात व बरेचसे वाचतात. वाचलेल्यांना प्रवाशांना तिथल्या भयंकर परिस्थितीशी लढा देऊन माणसांच्या जगात परत येण्यासाठी, काही दिवस जिवंत राहणे आवश्यक असते त्यामुळे जिवंत राहण्यासाठी त्यांना आपल्या पोटाची भूक भागवणेसुध्दा आवश्यक ठरते. 'अन्न’ ही मूलभूत गरज पूर्ण करण्यासाठी मग त्यातले काही प्रवासी अपघातात मरण पावलेल्या व्यक्तींच्या मृतदेहाच्या मांसाचे भक्षण करतात. ‘या प्रकारे आपली भूक भागवली जावी’ हे ज्यांच्या बुद्धीला पटत नाही असे प्रवासी अन्नाअभावी मरण पत्कारणे पसंत करतात. त्यातला एक प्रवासी मरता मरता जिवंत असणार्‍यांना सांगते की, ‘मानव देहाच्या मांसाचे भक्षण करणे मला तर काही जमले नाही, परंतू माझ्या शरीराचे मांस खाऊन तुम्ही जिवंत राहावे अशी माझी इच्छा आहे व त्यास मी आनंदाने परवानगी देतो’. या विमान अपघातातून जे पुन्हा आपल्या जगात परत आले त्यांनीच ही कहाणी वर्णन केली आहे.सांगायचे एवढेच की, ‘अपरीहार्य परिस्थितीत मानव कसा वागेल’ याचा अंदाज बांधता येत नाही. तो ज्या प्रकारे वागला त्याचे समर्थनही करता येत नाही व त्याचे वागणे चूक होते असे म्हणण्याचाही आपल्याला काही अधिकार असत नाही. थोडक्यात, *आपण न्यायाधीशाची भूमिका पार पाडू शकत नाही*. कारण आपण, आपापल्या दिवाणखान्यांमध्ये बसून चहाच्या घोटासोबत फक्त विचार करत असतो.‘अपरिहार्य परिस्थिती आपल्यासमोर उद्भवली तर आपण स्वत: नेमके कसे वागू?’ याबद्दल आपल्याला विचार करता येईल खरा, पण तो ‘जर तर’ चा विचार असेल. स्वत:ची ‘अशा शक्यता अशक्यतांच्या अपरिहार्य परिस्थितीतून सुटका व्हावी’ म्हणून मानवाने संस्कृती व त्याद्वारे जगण्याची एक विशिष्ट पद्धत निर्माण केली. आपण जी जीवनपद्धती जगत असतो ती क्षणार्धात निर्माण झालेली नसते, त्यामुळे काळाच्या ओघात तिच्यात निर्माण झालेले टाकाऊ घटक काढून टाकण्यासाठी सुद्धा दीर्घकाळ जावा लागतो. आपल्या जीवनपद्धतीत ‘त्याज्य दुर्गुण’ निर्माण झालेले आहेत हे कळण्याइतपत जीवनदृष्टी सर्वसाधारण समाजाला असत नाही. अशी दृष्टी असणारे 'ज्ञानी लोक' समाजप्रवाहातील साचलेपणा दूर करून आपल्या संस्कृतीला काळाबरोबर वाहते ठेवत असतात. या ज्ञानी लोकांना विरोध करणारेही असले तरी ज्ञानी लोक मात्र आपल्या विरोधकांना हीन लेखत नाहीत. कारण, हा विरोध अज्ञानातून आलेला आहे याची त्यांना जाण असते. तसेच हे ज्ञानी लोक ‘काही गोष्टी चुकीच्या आहेत' या कारणाने संपूर्ण जीवनदृष्टी चुकीची ठरवत नाहीत व संपूर्ण संस्कृतीचा पायादेखील भुसभुशीत करत नाहीत.हे सगळे विवेचन करण्याचे कारण की, *आजच्या हिंदू समाजाची अस्वस्थता* हीच आहे. इंग्रजांच्या आगमनासोबत भारतात आलेला, *पाश्चिमात्य पुढारलेपणाचा दृष्टीकोण व त्याधारे भारतीय संस्कृतीला हीन लेखण्याची मनोवृत्ती* हे घटक विद्यमान हिंदू असंतोषाचे जनक आहेत. हिंदू धर्म व त्यायोगे भारतीय संस्कृतीमधे मध्ययुगात अस्तीत्वात असलेल्या बहुतांश चुकीच्या संकल्पना काळाच्या ओघात कधीच्याच मागे पडल्या आहेत. हिंदू व भारतीय सामाजाने काळाप्रमाणे आपल्यात बदल केले आहेत. असे असतांनाही 'काहीच घडले नाही’ या आविर्भावात समाजातील काही घटक हिंदू धर्मावर अखंडपणे अश्लाघ्य टीकाटिपण्ण्या करून असंतोष पसरवत आहेत.असंतोष पसरवणारे हे घटक भारतात बऱ्याच शतकांपासून अस्तीत्वात असले तरी, त्यांची मानसिकता लोकांपर्यंत पोहोचण्याला मर्यादा होती. कारण, विचार प्रसिद्ध करण्याचे कालपर्यंतचे महत्वाचे माध्यम असणार्‍या प्रिंटमीडिया व पुस्तकांमध्ये लिहिलेले शेवटी प्रत्यक्ष छापले जात असे. साहजिकच ते प्रसिद्ध करणार्‍याला जबाबदारीची जाणीव व कायद्यांची भीती होती. आजच्या काळातील सोशल मीडियाने मात्र या सर्व मर्यादा जवळपास काढून टाकल्या आहेत. आपले विचार प्रसारित करण्याचे 'मोबाइल' हे अतिशय सोपे साधन उपलब्ध झाल्यापासून लिहिणारे सहज मोकळे व्हायला लागले आहेत. परिणामी, आजच्या काळात लिहिणार्‍यांची व जे काही बरे-वाईट लिहिले जात आहे ते नजरेसमोरून घालवणार्‍या वाचकांची संख्याही अमर्यादित प्रमाणात वाढते आहे. याचा फायदा घेऊन भारतीय समाजव्यवस्था उध्वस्त करू पाहणार्‍या अनेकानेक देशी-विदेशी शक्ति, लिहिणार्‍या डोक्यांना दिशा देण्याचे कार्य करत आहेत. या ‘विघातक शक्तींची कार्य करण्याची पद्धत कशी आहे’ हा समजावून घेण्याचा विषय असून, त्याचे होणारे भयंकर परिणाम रोखण्यासाठी काय करता येईल, हा स्वतंत्र चर्चेचा भाग आहे. पुढच्या विविध लेखांद्वारे आपण या सर्व बाबींवर चर्चा करूच, पण *त्याआधी मागच्या लेखात म्हटल्याप्रमाणे 'अंधश्रध्दा निर्मुलनासाठी हिंदूंच्याच प्रतिकांना का निवडले जाते?' याप्रश्नाचे जे उत्तर डॉ. दाभोलकरांनी आपल्या परीने देण्याचा प्रयत्न केलेला आहे त्यावर चर्चा करूया.*या प्रकारचा प्रश्न डॉ. दाभोलकरांना याआधीही विचारला गेला असेल, त्याचे विश्लेषण करताना ते म्हणतात की, “समिती अंधश्रद्धांची जी प्रकरणे लढवते, त्या प्रकरणांतील बहुसंख्य प्रकरणे हिंदूंची असतात, हे खरे आहे. याचे कारण असे आहे की, भारतात 82 टक्के हिंदू धर्मीय लोक आहेत. याचाच अर्थ असा, समितीने लढवलेल्या प्रकरणांतील साधारणपणे 82 टक्के प्रकरणे हिंदूंचीच असणार आणि त्यामुळे ती बहुसंख्येने दिसतात.”डॉक्टरांचे वरील म्हणणे मला व्यक्तिश: अगदी 100 टक्के मान्य आहे. आता याच सत्यतेचा आधार घेऊन हे ही सिद्ध होते की, जेंव्हा 82 टक्के प्रकरणे हिंदूंची असतील अशावेळी अंनिसच्या कार्यामुळे जे लोक अस्वस्थ होतात, त्यांच्यात जास्तीत जास्त प्रमाण हिंदूंचे असेल व अंनिसला विरोध असणार्‍या इतर धर्मियांचे प्रमाण तितकेसे मोठे असणार नाही. कारण, हा फक्त लोकसंखेच्या टक्केवारीमूळे दिसणारा फरक आहे.याचा दुसरा अर्थ असा की, इतर धर्मियांच्या श्रद्धा किंवा अंधश्रद्धांचे इतक्याच मोठ्या प्रमाणात व सातत्याने अशाच प्रकारे निर्मूलन करण्याचा प्रयत्न केल्यास, त्यांच्याकडून अंनिसला होणार्‍या (कदाचित अधिक कट्टर) विरोधाची टक्केवारीही तितकीच मोठी असेल. *येथे मुद्दा लक्षात घ्यायचा तो एवढाच की, अंनिसला जे लोक विरोध करतात त्यामध्ये हिंदूंचे प्रमाण जास्त दिसण्याचे कारण हिंदू लोकसंखेची बहुलता एवढेच आहे. त्यामुळे, अनिंसला होणाऱ्या विरोधाची टक्केवारी ही हिंदू धर्माशी निगडित समस्या नसून, हा फक्त तुम्ही ज्यांच्या भावनांशी खेळता आहात, त्या लोकांच्या लोकसंख्येचा प्रश्न आहे.*आता आपण जरा आणखी गहण विश्लेषणाकडे जाऊया. हिंदूंसमोरचा सर्वात मोठा प्रश्न असा की, "मुळात अनिंसवाले हिंदू समाजाशी निगडीत प्रकरणांवरच मोठ्या प्रमाणात बोट का ठेवतात ? त्यांना इतर धर्मियांच्या अंधश्रध्दा दिसत नाहीत का ?" या प्रकारच्या प्रश्नाचे जे उत्तर डॉ. दाभोळकरांनी दिले आहे ते आपण आधी सविस्तरपणे पाहू. या प्रकारच्या प्रश्नासंदर्भात उत्तर देताना डॉक्टर म्हणतात की, 'समाजात आजही एका धर्माच्या अंधश्रध्देबद्दल दुसऱ्या धर्मातील लोकांनी बोललेले चालत नाही. एवढेच नव्हे, तर एका जातीतील अंधश्रध्देबद्दल दुसऱ्यांनी बोलले तरी प्रक्षोभ होतो. समाजात 82% लोक हिंदू आहेत. याचा अर्थ 'अनिंस'मधील कार्यकर्त्यांची किमान तेवढी संख्या हिंदूंची असणार. स्वाभाविकच या हिंदू कार्यकर्त्यांनी मुसलमानांच्या अंधश्रध्दांबद्दल बोलणे ही बाब मुसलमानांना रुचत नाही."वाचकांनो, *वरील विश्लेषण करताना डॉक्टरांनी एक गंभीर चूक केली आहे*, ती आपण समजून घेतली तर 'हिंदू धर्म व हिंदू मानसिकता समजून न घेण्याचा’ जो घातक परिणाम भारतीय समाजावर मागच्या काही शतकांपासून होत आहे, तो यापुढे होऊ नये म्हणून प्रयत्न करता येतील. *"समाजात 82% लोक हिंदू आहेत. याचा अर्थ 'अनिंस'मधील कार्यकर्त्यांची किमान तेवढी संख्या हिंदूंची असणार" असे समजणे म्हणजे निव्वळ गैरसमज आहे* आणि तो निर्माण होण्याचे कारण म्हणजे, वरील विश्लेषण करताना ‘हिंदू धर्माच्या एका अनोख्या वैशिष्ट्याचा विचार करण्यात आलेला नाही. (येथे हिंदू धर्म या संकल्पनेअंतर्गत ‘भारतात उदयास आलेले सर्व धर्म/ पंथ/ संप्रदाय’ असा अर्थ गृहीत आहे. कारण, या विभिन्न मत-मतांतरच्या लोकांच्या मानसिकतेमध्ये/ आचार-विचारांमध्ये तसेच जीवनपद्धतीमध्ये ‘समरसतेची भारतीय समानता’ आहे.)अंनिस कार्यकर्त्यांच्या एकूण संख्येमधे हिंदू धर्मीय कार्यकर्त्यांची संख्या 82% एवढी प्रचंड असेलही. परंतू ती तितकी असण्याचे कारण डॉक्टरांनी म्हटल्याप्रमाणे ‘भारतीय लोकसंख्येतील हिंदूंचे जास्त प्रमाण’ एवढेच असल्याचे समजणे म्हणजे अतिशय *गंभीर चूक* आहे आणि हीच चूक आपण सगळे आतापर्यंत धर्मनिरपेक्षता व राष्ट्रवादासारख्या संकल्पना समजावून घेतानासुद्धा करत आलो आहोत. ही चूक ‘भारतीय समाजाकडे पाश्चात्य चश्म्यांतून बघण्याचे प्रशिक्षण मिळाल्याने’ होत आलेली असून, ती दुरुस्त करण्यासाठी आपल्याला ‘स्वत:कडे स्वत:च्या नजरेतून बघणे’ पुन्हा एकदा शिकावे लागेल.*कोण आहोत आपण हिंदू ?*- ‘कोःहं ?’ या प्रश्नापासून ‘तत्वमसि’ आणि ‘अहं ब्रम्हास्मि’ या उत्तरांपर्यंतचा प्रवास उपनिषदांच्या काळातच पूर्ण करणारे आपण हिंदू आहोत.- ‘चार आर्यसत्यांद्वारे’ मानवी जीवनाच्या दु:खाचे संपूर्ण वैज्ञानिक विश्लेषण करून ‘अप्प दीपो भव:’ हा मार्ग सांगणार्‍या भगवान गौतम बुद्धाची वाट अनुसरणारे आपण हिंदू आहोत.- जगातल्या सर्वात मोठ्या अशा ‘णमोकार’ मंत्राचे उच्चारण करणारे आपण हिंदू आहोत.- गुरु नानक देव यांच्या ‘एक ओंकार सतनाम’ या मूलमंत्राचे पठण करणारे आपण हिंदू आहोत.- सकल प्राणिमात्रांसह चराचर सृष्टीचे ‘अंतिम गंतव्य’ एकच असून तिथपर्यंत पोहोचण्याचे ‘मार्ग भिन्न-भिन्न’ आहेत हे तत्व मान्य करणारे आपण हिंदू आहोत.- *‘सर्वसमावेशकता हे पूर्णपणे अनोखे तत्वज्ञान जन्मजातच रक्तात भिनलेले आपण हिंदू आहोत. ‘कुठल्याही विरुद्ध मताचा स्वीकार करणे/ आदर राखणे’ हे हिंदू म्हणून आपले संपूर्ण पृथ्वीतलावर एकमेवाद्वितीय असे वैशिष्ठ्य आहे.* या विशिष्ट तत्वामुळेच कुठल्याही नव्या किंवा क्रांतिकारी विचाराचा सहज स्वीकार करणारे लोकसुद्धा हिंदूच असल्याचे दिसून येते. या अनोख्या वैशिष्ट्यामुळे अगदी विरुद्ध मतांचा पुरस्कार करणार्‍यांमध्येही हिंदूच आघाडीवर दिसतात. अगदी ‘अंनिस’ कार्यकर्त्यांच्या एकूण संख्येमधे हिंदू धर्मीय कार्यकर्त्यांची संख्या एवढी प्रचंड दिसते ती सुद्धा यामुळेच. ही संख्या जास्त दिसण्याचा संबंध हिंदूंच्या लोकसंख्येच्या प्रमाणाशी फार अधिक नसून त्यांच्या खुल्या मानसिकतेशी जास्त आहे. शेवटी डॉ. दाभोलकरांनी आपल्या विश्लेषणात म्हटल्याप्रमाणे ‘'हिंदू कार्यकर्त्यांनी मुसलमानांच्या अंधश्रध्दांबद्दल बोलणे ही बाब मुसलमानांना रुचत नाही." हे ही खरेच. कारण ‘सर्वसमावेशकता’ हे अनोखे तत्वज्ञान हिंदू सोडून इतर कुठल्याही धर्माकडे नाही. तसेच तिथे, इतरांच्या मतांचे ‘खंडण-मंडन’ करण्याची परंपराही अस्तीत्वात नसून सरळसोट तलवारींची भाषा आहे. त्यामुळेच, ‘आपापल्या धर्माच्या ईश्वरी मान्यतांवर बाळबोध आघात करत आपल्या धर्मात निर्माण झालेल्या अंधश्रद्धांचे निर्मूलन करण्याची प्रेरणा’ हिंदू नसणार्‍या इतर धर्मीय व्यक्तीच्या मनात एकतर जन्म घेत नसावी किंवा घेतली तरी ती राबवण्यासाठी त्या व्यक्तीची हिम्मत होत नसावी.थोडक्यात सांगायचे तर ‘अंनिस’मधे असणार्‍या माझ्या बांधवांनो, ‘तुम्ही अंधश्रद्धा निर्मूलनाच्या नावाखाली फक्त आणि फक्त हिंदू धर्माला बडवण्याचाच ढोंगीपणा यापुढेही असाच करत रहाणार आहात. इतर धर्मातील अंधश्रध्दांवर तुम्ही ठेवलेले बोट कायमच ताटातल्या चिमूटभर मिठापुरते म्हणजे फक्त दाखवण्यापुरते मर्यादित रहाणार आहे. कारण, तुम्हाला इतर धर्मीय कार्यकर्ते हव्या तेवढ्या प्रमाणात मिळणारही नाहीत आणि इतर धर्मांतील अंधश्रद्धांवर इतके सलग प्रहार करण्याची तुमची हिम्मतही कधीच होणार नाही.’परंतू*‘आपण जे काही करतो आहोत त्यालाच फक्त विवेक म्हटले जाते अशी तुमचीही अंधश्रद्धाच आहे’* एवढे मात्र निश्चित.तसेच,बहुधर्मीय भारतात ‘सतत हिंदूंच्या अंधश्रद्धांवर बोट ठेवून आपण फार मोठी समाजसुधारणा घडवून आणत आहोत’ हा ही तुमचा गैरसमजच म्हणायचा.असो.या लेखात, *अंधश्रध्दा निर्मूलनाच्या कार्यात सहभागी असलेल्यांमधे हिंदू कार्यकर्त्यांची संख्या मोठी असण्याचे कारण, लोकसंख्येच्या बहुलतेशी जोडणे म्हणजे निव्वळ गैरसमज असल्याचे व हिंदू कार्यकर्त्यांच्या मोठ्या संख्येचे कारण हिंदूंच्या खुल्या मानसिकतेशी निगडित असल्याचे आपण पाहिले.**अंतस्थ जाणीवांची एकसमान आस्था असणार्‍या भारतीयांचा स्वभाव* आपण ‘नाण्याची एक बाजू’ या पुढच्या लेखात समजून घेण्याचा प्रयत्न करूया व त्यानंतर ‘भारतासमोरील वर्तमानाचे सर्वात मोठे आव्हान’ काय आहे यावर चर्चा करूया.

अविवेक अंनिसचा - ("चौकट" अंधश्रध्दा निर्मुलनाची)----------------------------------------by - योगेश रंगनाथ निकमऔरंगाबादYogeshnikam1303@gmail.com06 डिसेंबर 2018याआधीच्या लेखात आपण, “अंधश्रध्दा निर्मुलन समितीचा हिंदू धर्मालाच विरोध का?” या मुख्य प्रश्नाच्या आधारे निर्माण होणार्‍या उप-प्रश्नांची उकल केली, तसेच वरील प्रश्न विचारणार्‍या हिंदूंना “अंधश्रध्दा निर्मूलनाच्या कामातील समितीच्या कार्यकर्त्यांना नाउमेद करण्यासाठी आणि त्यांच्याबद्दल लोकमानसात जाणीवपूर्वक अपप्रचार करण्यासाठी हा प्रश्न विचारण्यात येतो.” या चौकटीत बसवणे चुकीचे कसे आहे ते सुद्धा पहिले.आता आपण “अंधश्रध्दा निर्मुलन समितीचा हिंदू धर्मालाच विरोध का?” हा प्रश्न विचारण्यामागे जी अस्वस्थता आहे त्या अस्वस्थतेच्या कारणांचा शोध घेण्याचा प्रयत्न करणार आहोत. यासाठी आपण मागच्या लेखात पाहिलेले, ‘महाराष्ट्रातील जिंतूर येथे अंधश्रध्दा निर्मूलन समितीच्या कार्यकर्त्यांनी स्मशानभुमीत मध्यरात्री वाढदिवस साजरा केला, तसेच त्यावेळी सामिष व निरामिष भोजनाचा आस्वाद घेतला’ हेच उदाहरण पुन्हा समोर ठेऊ. अंनिसद्वारे हा कार्यक्रम घेतल्यानंतर बहुतांश हिंदू लोकांमध्ये ज्या भावना निर्माण झाल्या, त्यातील फक्त तात्विकदृष्ट्या चर्चेस योग्य असलेल्या भावना शब्दरूपात मांडण्याचा प्रयत्न इथे केलेला आहे.1. समजा, (हे फक्त समजायचे आहे. ईश्वरकृपेने कुणावरही वाईट प्रसंग न येवो) ज्या लोकांनी स्मशानभूमीत जाऊन जेवणाचा आस्वाद घेतला, त्या व्यक्तींच्या घरातल्या जवळच्या माणसाचा मृत्यू होऊन अंत्यविधी झालेला आहे. अशावेळी हे लोक अंधश्रद्धा निर्मूलन करण्यासाठी अंत्यविधी झालेल्या ठिकाणी एखादा असाच शाकाहारी – मांसाहारी भोजनाचा कार्यक्रम ठेवणार का? ठेवला तर त्याचा मोठा गाजावाजा करून प्रसिद्धी करणार का?ते असे काही करणार नाहीत अशी अपेक्षा आहे व त्यांनी असे काही करूही नये, अशी त्यांना एक मानव म्हणून विनंतीसुद्धा आहे. कारण असे केल्याने कुठलीही विज्ञाननिष्ठता सिद्ध होणार नसून, फक्त भावनाहीन अविवेकाचेच प्रदर्शन होईल. तर मग प्रश्न असा उपस्थित होतो की, ज्यावेळी जिंतूरच्या स्मशानभूमीत असा उपद्व्याप केला गेला, त्यावेळी इतर कुणाच्यातरी जिवलगांच्या निधनामुळे त्याचवेळी स्मशानात अंत्यसंस्कार होत असतील किंवा अंनिसचा कार्यक्रम होण्याच्या थोडावेळ आधी झालेले असतील किंवा या कार्यक्रमानंतर झाले असतील. त्या इतर कुणाच्यातरी भावनांचे काय? ज्याच्या जाण्यामुळे एखाद्याला दु:ख झाले आहे अशा गेलेल्या व्यक्तीचा मृतदेह बाजूला जळत असताना, कुणीतरी बिनबुडाचा आनंद मिळवण्यासाठी शेजारीच बसून जेवत असल्याचे बघून त्या मृत व्यक्तीच्या आप्तेष्टांना काय वाटले असेल?इथे मी मृताच्या भावनांबद्दल बोलत नाहीये. जीवंत हाडामासांच्या माणसांबद्दलच हे सगळे चालले आहे. त्यामुळे यापुढे ‘अंधश्रद्धा निर्मूलनाच्या नावाखाली’ ‘वाढदिवस, काव्यमैफिल’ अशा प्रकारे स्मशानाशी संबंध जोडण्याआधी थोडा विवेकी विचार केला जाईल अशी रास्त अपेक्षा आहे. बाकी आनंद साजरा करण्याबाबत कुणाचेही दुमत नाही. परंतु तो कुठे? कधी? कसा? साजरा करावा याविषयी काही सामाजीक बंधने मानवाने स्वत:च्या विवेकाने स्वत:वरच घालून घेतलेली आहेत. समाजभान असणार्‍यांनी ती पाळावीत अशी अपेक्षा असते. तशी अपेक्षा नसेल तर रेव्ह पार्ट्यांवर धाडी घालण्यात तरी काय अर्थ आहे? ते लोकही त्यांचा आनंदच साजरा करत असतात की. आजच्या काळात ज्या हक्काबद्दल मोठया आवाजात ओरडून सांगितले जाते, त्या ‘व्यक्तिस्वातंत्र्य’ या हक्काचा उपभोगच तर हे लोक घेत असतात. याव्यतिरिक्त, ‘सामाजीक बंधने पाळली पाहिजेत, या समाजमनावर असलेल्या अंधश्रद्धेचे निर्मूलन करण्याचे कार्य आपण करत आहोत’ अशी या लोकांची श्रद्धा असल्यास त्यात चूक काय ठरेल?2. ‘हिंदू स्मशानभूमीत’ हा प्रकार घडला असल्याने त्याविरोधात बोलणारे बहुतांश लोक हे हिंदुच असणार हे उघड सत्य आहे. इतर धर्मीय मृतांचे अंत्यविधी जेथे केले जातात अशा ठिकाणी जर अंनिसच्या कार्यकर्त्यांनी हा प्रकार केला असता तर याच प्रकारच्या प्रतिक्रिया आल्या नसत्या का? ‘आल्या नसत्या’ असे ज्यांना वाटत असेल त्यांनी प्रयोग करून पाहायला व आपल्या प्रयोगाच्या मोठमोठ्या बातम्या वृत्तपत्रात प्रसिद्ध करून आणायला हरकत नाही. अर्थात, आम्ही हिंदू असल्याने आम्हाला इतर धर्मीय बांधवांच्या श्रद्धांविषयी आदर आहे व त्यामुळे वरील प्रयोग एक आव्हान म्हणून स्वीकारण्यास आम्ही कुणालाही सांगत नाही आहोत.3. हिंदू धर्मात आत्मा मोक्षपद मिळवून किंवा पुनर्जन्म घेण्यासाठी, निघून गेल्याने मृत झालेल्या देहांवर अग्निसंस्कार केला जातो. उरणारी राख सुद्धा वाहत्या पाण्यात विसर्जित केली जाते. त्यानंतर मानवाचे या भूतलावर भौतिकदृष्ट्या काहीच उरत नाही. जे काही उरते ते त्या मानवाने केलेल्या कार्याच्या व बर्‍या-वाईट आठवणींच्या स्वरूपात उरते. असे असताना हिंदू स्मशानभूमीत भूते - खेते तरी कुठून सापडणार?जर अंनिसचे कार्य ‘भुता - खेतांबद्दलची जनमाणसात असलेली भीती व अंधश्रद्धा घालवणे’ यासाठीच असेल, तर त्यांनी ज्या ठिकाणी मृतदेह पुरले जातात अशा अंत्यविधीस्थळी जाणे उचित ठरणार नाही का? तेथे किमान जमिनीखाली पुरलेले मृतदेह तरी बर्‍यावाईट अवस्थेत अस्तीत्वात असतात. याव्यतिरिक्त, ‘न्यायाच्या दिवसापर्यंत तेथेच शांतपणे पडून राहण्याची संकल्पनाही आहेच.’ त्यामुळे, आपापल्या देहासह आत्मा किंवा असेच काहीतरी जिथे थांबून आहे, तेथे जाऊन आपले प्रयोग केल्यास ते अधिक सिद्धतेने मांडता येतील, असे अंनिसवाल्यांना वाटत नाही का?बरं हे वैज्ञानिक दृष्टीकोनातूनही योग्य होईल. कारण, ‘जेथे काहीच शिल्लक उरत नाही’ अशा ठिकाणी जाऊन ‘तेथे काहीही, अगदी भूतेही नाहीत’ हे सांगण्यात काय विशेष व वेगळेपण आहे? याउलट, ‘जेथे अजून बरेचसे काही शिल्लक आहे’ अशा स्थळी प्रयोग करून ‘तेथे काहीही नाही’ हे सिद्ध करून दाखवण्यात खरा वैज्ञानिक शहाणपणा नाही का?पुन्हा एकदा हिंदू म्हणून इतर धर्मियांच्या श्रद्धांबद्दल संपूर्ण आदर व्यक्त करत, आम्ही कुणालाही असे प्रयोग करण्याबद्दल आव्हान देत नाही. कारण आमच्या दृष्टीने यातून सकारात्मक असे काहीही सध्या होत नसून, मानवी बुद्धीचा अविवेक फक्त दिसून येतो.4. ‘स्मशानभूमीत भूत, प्रेत, आत्मे भटकत असतात अशा भ्रामक कल्पना दूर करण्यासाठी’ जर अंनिसच्या कार्यकर्त्यांनी स्मशानात भोजन घेतले असेल तर, आणखी एक प्रश्न उभा राहतो. तो म्हणजे, भूत-खेतांच्या कल्पना फक्त हिंदू धर्मामध्येच आहेत का? माझ्या माहितीनुसार तरी त्या सर्वच धर्मांमद्धे समान आहेत. विविध धर्म-पंथांमधील लोकांमधे देवाच्या संकल्पनेत जरी भेद असले तरी, भूतांवर एकमत आहे. कुणाचीही भूते प्रार्थनास्थळांमधून बाहेर न पडता अंत्यविधीच्या म्हणजे स्मशान, कब्रस्तान, सिमेंट्री इत्यादी स्थानांमधेच वास करत असल्याचे समजले जाते. अर्थात, मी भूतांचा जाणकार व समर्थक नाही आणि समर्थन द्यावे असे सांगण्यास मला कुणाचेही भूत आतापर्यंत भेटलेले नाही. पण मी कादंबऱ्यांमधून या संकल्पना वाचल्या आहेत, मराठी-हिंदी-इंग्रजी चित्रपटांतून पाहिल्या आहेत. आपणासही भूतांचा एवढाच आणि असाच असाच अनुभव असेल.सांगायचे एवढेच की, जर भूतांचा प्रश्न हा एवढा वैश्विक आहे तर मग 'अंधश्रध्दा निर्मुलनासाठी स्मशानभूमीसारख्या हिंदू प्रतिकांनाच का निवडले जाते?' हा हिंदूंचा साधा सरळ व स्वच्छ प्रश्न आहे.  येथे आपणाला अंनिसच्या कार्यामुळे काही हिंदूंमध्ये जी अस्वस्थता पसरते त्या अस्वस्थतेच्या कारणांपैकी एक कारण मिळते. ते कारण म्हणजे, ‘अंधश्रद्धा निर्मूलनासाठी नेहमी नेहमी हिंदूंच्याच प्रतिकांचा आधार घेतला जातो’ हे होय.स्मशानभूमीतील वाढदिवसाच्या उदाहरणाचा विचार करता आपल्या हे लक्षात येईल की, हिंदूंची अस्वस्थता योग्य आहे. कारण, इतर धर्मांच्या प्रतिकांचा आधार घेऊनही याच प्रकारचे अंधश्रद्धा निर्मूलनाचे उदाहरण देता आले असते, परंतु तसे झालेले नाही. या गोष्टींचा सुप्तरित्या होणारा परिणाम असा की, जेव्हा योग्य कारणासाठी हिंदू प्रतिकांचा आधार घेऊन अंधश्रद्धा निर्मूलन केले जाते तेव्हाही बर्‍याचश्या हिंदूंना ते अन्यायपूर्ण वाटू लागते. आता असे वाटणे योग्य की अयोग्य याचा काथ्याकूट करत बसण्यापेक्षा ‘अन्यायाची भावना निर्माण होऊ नये’ यासाठी काय करता येईल? याचा विचार करायला हवा. कारण, ‘अन्याय होतोय असे वाटणे’ हे वर्तमानात मोठ्या प्रमाणात जाणवणारे सत्य आहे व ‘अंधश्रद्धा निर्मूलनाचे कार्य’ यापुढेही पूर्वीच्याच प्रकारे चालू राहिल्यास ही भावना आणखी वाढत जाऊन त्याचे अजून विपरीत परिणाम दिसण्याचीही शक्यता नाकारता येत नाही. या अनिष्ट परिणामांपासून आपल्या पुढच्या पिढ्यांना वाचवण्यासाठी ‘आज, विचार करायला हवा’.असो.'अंधश्रध्दा निर्मुलनासाठी हिंदूंच्याच प्रतिकांना का निवडले जाते?' याप्रश्नाचे उत्तर डॉ. दाभोलकरांनी आपल्या परीने देण्याचा प्रयत्न केलेला आहे. परंतू, हे उत्तर परिपूर्ण आहे असे मला वाटले नाही. कारण, ते उत्तर देताना हिंदू धर्माच्या एका अनोख्या वैशिष्ट्याचा विचार केलेला नाही. हे वैशिष्ट्य जगातील सर्व धर्मांच्या पाठी फक्त हिंदू धर्मामध्येच आहे आणि म्हणून ते ‘एकमेवाद्वितीय’ आहे. आपण या वैशिष्ट्याचा, त्याच्या सौंदर्याचा व त्या अनुषंगाने वरील प्रश्नासंदर्भात डॉक्टरांनी दिलेल्या उत्तराचा ऊहापोह, पुढील लेखात करू.तत्पूर्वी, याआधीच्या लेखात म्हटल्याप्रमाणे ‘अंधश्रध्दा निर्मुलन समितीचा हिंदू धर्मालाच विरोध का?’ असा प्रश्न विचारणार्‍यांकडे “अंधश्रध्दा निर्मूलनाच्या कामातील समितीच्या कार्यकर्त्यांना नाउमेद करण्यासाठी आणि त्यांच्याबद्दल लोकमानसात जाणीवपूर्वक अपप्रचार करण्यासाठी हा प्रश्न विचारण्यात येतो.” या चौकटीतून पाहणे ‘अविवेकी’ कसे आहे हे स्वत:लाच आणखी सुस्पष्टरित्या कळावे म्हणून अंनिसच्या कार्यकर्त्यांना पुढील अनोखा प्रयोग करता येईल. खरेतर मरणोत्तर देहदानाची इच्छा व्यक्त करणारा फॉर्म मी भरलेला आहे. परंतू, भविष्यात हा प्रयोग करायचा असल्यास, माझा हा लेख म्हणजे कायदेशीर प्रमाण मानून माझा मृतदेह अंनिस कार्यकर्त्यांच्या हवाली करण्यात यावा. तसेच ते माझ्या मृतदेहाशी जे काही करतील करतील त्याला ‘विटंबना न मानता वैज्ञानिक प्रयोग मानण्यात यावा’ अशी इच्छाही मी व्यक्त करत आहे त्यामुळे या प्रयोगामुळे कुणीही आपल्या भावना दुखावून घेऊ नयेत. मी माझ्या घरच्यांनाही तसे सांगून ठेवतो व त्यांच्याकडून या प्रयोगात काहीही अडचण येणार नाही अशी अपेक्षा व्यक्त करतो.‘स्मशानात जेवणे’ म्हणजे खरेच ‘अंधश्रद्धेचे निर्मूलन व वैज्ञानिक दृष्टीकोण रुजविणे’ असेल तर मग, जे भोजन ग्रहण करायचे आहे ते स्मशानातच तयार करण्यास तरी काय अडचण आहे? ते ही तिथेच उपलब्ध होणार्‍या अग्नीवर? अंनिसवाल्यांनी माझ्या चितेवरच भांडी ठेऊन त्यात आपले भोजन शिजवले व ग्रहण केले, तर पुढे ‘असे केल्याने माझ्या भुताची बाधा झाली नाही’ हे त्यांना वैज्ञानिकरित्या सिद्ध करता येईल. आणि मांसाहारच करायचा असेल तर बाहेरून मांस तरी कशाला आणायचे? माझाच मृतदेह त्यासाठी वापरता येईल की. वैज्ञानिकदृष्ट्या मांस शेवटी मांसच असते. मग ते एखाद्या कोंबडीचे असो अथवा दुसर्‍या एखाद्या प्राण्याचे असो वा माझे असो. त्याचा चवीष्ठपणा जवळपास सारखाच असेल, नाही का?वाचकांनो आणि विशेषत: अंनिसच्या कार्यकर्त्यांनो, वरील प्रयोगात वैज्ञानिकदृष्ट्या काहीही अनुचित नाही. प्रश्न आहे तो फक्त मानव म्हणून आपल्याकडे असणार्‍या विवेकाचा. इतरांच्या विवेकाला साद घालण्याचा आपलाच मार्ग तर अविवेकी नाहीये ना? हे तपासायला हवे. कारण, आपण सध्या प्रयोगशाळेत ‘पेशी’ तयार करू शकतो त्यामुळे भविष्यात प्रयोगशाळेतच एखादा जीवंत माणूसही निर्माण करू शकतो, असे समजण्यास वाव असला तरी प्रश्न ‘आपण तसे करावे की न करावे एवढाच आहे’ आणि हा ज्याच्या त्याच्या ‘विवेकाचा’ किंवा ‘अविवेकाचा’ प्रश्न आहे. तो प्रत्येकाने आपापलाच सोडवायला हवा.

एकांगी दृष्टीकोण अंनिसचा ("चौकट" अंधश्रध्दा निर्मुलनाची)----------------------------------------by - योगेश रंगनाथ निकमऔरंगाबादYogeshnikam1303@gmail.com01 डिसेंबर 2018ही लेखमाला लिहिण्यामागची भूमिका स्पष्ट करतेवेळी उल्लेख केल्याप्रमाणे, आपण ‘तिमिरातुनी तेजाकडे' या डॉ. नरेंद्र दाभोलकर यांच्या पुस्तकाच्या आधारे “चौकट" अंधश्रध्दा निर्मुलनाची समजावून घेण्याचा, तसेच त्या अनुषंगाने “हिंदू धर्मीयांमधील अस्वस्थतेच्या कारणांचा शोध" घेण्याचा प्रयत्न करणार आहोत. हा प्रयत्न मुख्यत्वे, ‘जे हिंदू दाभोलकरांच्या कार्याने अस्वस्थ होत होते' त्यांची मानसिकता समजून घेण्याचा आहे‌. यातीलही बहुतांश हिंदू हे, ‘समाजातील बुवाबाजी तसेच लोकांना फसवणाऱ्या रस्त्यावरच्या भोंदू बाबांपासून ते पंचतारांकीत गुरूंविरोधात डॉ. दाभोलकरांनी जे कार्य चालवले होते त्याच्या विरोधात नव्हते' तसेच 'ते सुशिक्षित, विवेकी आचरण करणारे असून भडकवले जाण्याच्या कक्षेपलीकडे होते' हे पक्के ध्यानी धरावे लागेल. अन्यथा आपण, ‘मनामनात दाटलेली अस्वस्थता आणि प्रत्यक्षरित्या होणारा टोकाचा विरोध’ यात सरमिसळ करून बसू. गुंता होण्याची जिथे शक्यता आहे ती जागा आधीच हेरून ठेवल्यानंतर, आता आपण मुख्य प्रश्नाकडे वळूयात. ‘हिंदू समाजातील काही लोक, जर डॉ. दाभोलकरांच्या कार्याने अस्वस्थ होत होते, तर या अस्वस्थतेमागची कारणे नेमकी काय होती?’ चला, एकेक गाठ सोडवायला घेऊयात.डॉ. दाभोलकरांच्या 'तिमिरातुनी तेजाकडे' या पुस्तकाच्या 'विचार' या भागात एक प्रकरण ‘अंधश्रध्दा निर्मुलन समितीचा हिंदू धर्मालाच विरोध का?’ या प्रश्नावर आधारीत आहे. याच प्रकरणापासून आपण सुरवात करणार आहोत.वरील प्रश्नाचा संदर्भ देऊन डॉ. दाभोलकरांनी, “अंधश्रध्दा निर्मूलनाच्या कामातील समितीच्या कार्यकर्त्यांना नाउमेद करण्यासाठी आणि त्यांच्याबद्दल लोकमानसात जाणीवपूर्वक अपप्रचार करण्यासाठी हा प्रश्न विचारण्यात येतो.” या मांडणीची चौकट उभारली आहे. जे या चौकटीतून वरील प्रश्नाकडे पहातील, त्यांना डॉक्टर जे म्हणताहेत ते 100% खरे वाटेल.पण,डॉ. दाभोलकरांच्या चौकटीमुळे,A. वरील प्रश्न विचारण्यामागील मानसिकता एवढीच आणि अशीच असते का?B. वरील प्रश्न विचारणारांवर एकांगी दृष्टीकोणाची चौकट तर लादली गेली नाही?C. वरील प्रश्न विचारणाऱ्यांना सरळ सरळ एकाच चौकटीत बसवून त्यांच्यावर अन्याय तर केलेला नाही? आणिD. अशाप्रकारे 'एकच प्रश्न विचारणाऱ्या विविध मनोवृत्तीच्या लोकांना एकाच चौकटीत बसवले जात असेल' तर हा अवैज्ञानिक व अविवेकी दृष्टीकोण नाही का?हे उप-प्रश्न निर्माण होतात. या उप-प्रश्नांना खालील उदाहरणाद्वारे समजून घेण्याचा आपण प्रयत्न करूया व त्यानंतर मुख्य प्रश्नाकडे वळूया.काही महिन्यांपूर्वी महाराष्ट्रातील जिंतूर येथे अंधश्रध्दा निर्मूलन समितीच्या कार्यकर्त्यांनी स्मशानभुमीत मध्यरात्री वाढदिवस साजरा केला तसेच त्यावेळी शाकाहारी व मांसाहारी भोजनावर आडवा हात मारला. आपण केलेल्या या कार्याची बातमी त्यांनी विविध वृत्तपत्रांतून छापूनही आणली. बातमीमध्ये साधारणपणे असे म्हटले होते की, ‘स्मशानभूमीबाबत समाजात असलेले गैरसमज व अंधश्रद्धा दूर करण्यासाठी हे कार्य केले गेले.’अर्थातच, अनेक लोकांच्या बुद्धीला अंधश्रद्धा निर्मूलन समितीचे हे कार्य पटले नाही. त्यांनी त्याविषयी आपल्या भावनाही व्यक्त केल्या. हिंदू धर्मीय कार्यकर्त्यांकडून स्मशानभूमीचे शुद्धीकरण केले गेले तसेच अंनिसच्या कार्यकर्त्यांवर गुन्हेही दाखल केले गेले. या सगळ्या घडामोडींचा आपल्या तात्विक चर्चेशी विशेष संबंध नाही. पण या उदाहरणाद्वारे निर्माण होणारे खालील प्रश्न आपल्यासाठी महत्वाचे आहेत व त्या प्रश्नांच्या उत्तरांचा आपल्याला शोध घ्यायचा आहे.1. ‘स्मशानभूमीत जाऊन भोजन घेतल्याने आपली स्मशानाविषयीची अंधश्रद्धा दूर झाली’ हे आपण एकवेळ सत्य जरी मानले, तरी त्याने काय साध्य होईल? तुम्ही व मी आपल्या मुलाबाळांसोबत, पाच-पंचवीस नातेवाईक जमवून एखाद्या सुटीच्या दिवशी स्मशानात जाऊन सहभोजन घेणार आहोत का? की एखाद्याच्या डोक्यात उद्या स्मशानात चमचमीत व खमंग पदार्थांचे हॉटेल उघडण्याचा विचार निर्माण होईल? त्या हॉटेलची जाहिरात कशी असेल? ‘भीती सोडून भूताची, चव घ्या कोंबडीची’ अशी?खरे तर मानवाचा विवेक जोपर्यंत जागृत आहे, तोपर्यंत असे काहीही होण्याची शक्यता नाहीये. त्यामुळे अंनिसच्या कार्यकर्त्यांनी स्मशनातील भोजनाच्या अशा कितीही पंगती उठवल्या, तरी त्याचा स्मशानाला पिकनिक स्पॉट बनवण्यासाठी काहीही उपयोग नाही.2. घरात प्रेत असताना ते टिकवून ठेवण्यासाठी, त्यावर सतत औषधी तेल चोळण्याची प्रथा पूर्वीपासून बहुतांश समाज/धर्मांमधे अस्तीत्वात आहे. आज शितकरण पेट्या घरी आणून नातेवाईक येईपर्यन्त मृतदेह टिकवून ठेवला जातो. येथे हा, टिकवून ठेवणे शब्द फार महत्वाचा आहे. कारण त्यामागे, ‘प्राण निघून गेलेला देह हा ताबडतोब सडायला सुरवात होते’ हे वैज्ञानिक कारण आहे. असा सडत चाललेला मृतदेह घरात असताना काही खाण्याची इच्छा मानवाला होत नाही, हे त्याच्या आंतरिक जाणीवेतून आलेल्या सुजानतेचे लक्षण आहे. मग तोच मृतदेह ज्या ठिकाणी नेऊन जाळला किंवा पुरला जातो अशा ठिकाणी, म्हणजे “स्मशानात” जाऊन खाण्यापिण्याची भावना त्याच्या मनात निर्माण होणे शक्य आहे काय?3. स्मशान.. जाणे अपरीहार्य असले, तरी ज्या ठिकाणी मनुष्य जाऊ इच्छित नाही अशी जागा. इतरांसाठी का होईना जेंव्हा तिथे जावे लागते तेव्हा कुठल्याही साधारण मनुष्याच्या ठिकाणी, क्षणभरासाठी का होईना वैराग्याची भावना जन्म घेते. पण, प्रत्येकजण हा काही या भावनेने प्रेरित होऊन लगेच संसार सोडून वैराग्याच्या मार्गाने जाऊ शकत नाही. त्याने जाऊही नये. मुद्दा असा की, सारखे सारखे स्मशानात जात राहिल्याने “वैराग्य भावना” वाढीस लागून, जास्त लोक त्यांची संसारीक कर्तव्ये सोडून भटकत फिरायला लागतील, ज्यामुळे, कुठल्याही समाज व्यवस्थेचा सुरळीत गाडा विस्कळीत होऊ शकतो. म्हणूनच सर्व जाती/ धर्म/ पंथ/ संप्रदायातील मानवांनी आतापर्यंत स्मशानापासून दोन हात लांब अंतर राखले असावे. हे एवढे साधे तत्वज्ञान आहे.काळाच्या प्रवाहात गावाबाहेर असलेली स्मशाने आपोआपच गावकूसच्या आत आली आहेत. स्मशानाशेजारी उभ्या राहिलेल्या मोठमोठ्या इमारतींमधे लाखो परिवार संसार करत आहेत. स्मशानासमोरून जाणार्‍या हमरस्त्यांवर न थांबणारी वर्दळ वाढली आहे. या सगळ्यातून लोकांची भुता-खेतांविषयी भीती आपसूक नाहीशी झाली आहे किंवा होत आहे. त्यासाठी, विशेष काही कष्ट कुणाला करावे लागलेले नाहीत व करण्याची आवश्यकताही नाही. असे असताना अंधश्रध्दा निर्मुलनाच्या नावाखाली चाललेले हे उपद्व्याप योग्य आहेत का?4. एखाद्या शहरातल्या हमरस्त्याशेजारी असलेल्या स्मशानातून भूते - हडळी मध्यरात्री बाहेर येऊन रस्त्याच्या मधोमध 'झिंगाट' नाचताना कुणी पाहिली आहेत काय? रस्त्यावरून जाणाऱ्यांना त्यात सहभागी होण्यासाठी कुणी खेचून नेत आहे का? का स्मशानजोगी आपल्या स्मशानातल्या जगण्याच्या गोष्टी सांगून लोकांना घाबरवून सोडत फिरत आहेत?सांगायचे एवढेच की, स्मशान, त्यातली भूते किंवा स्मशानाशी संबंधीत लोक हे समाजाच्या मनात स्मशानाविषयी अंधश्रध्दा पसरवण्याचे कार्य आजघडीला तरी करताना दिसत नाहीत. (कुणी सांगावे, कदाचित ते अंधश्रध्दा विरोधी कायद्यालाही घाबरत असतील.) मग तरीही स्मशानावर 'अंधश्रध्दा निर्मुलनवाल्यांचे अतिक्रमण' कशासाठी होत आहे?उलट मानवी मनाच्या ठायी असलेल्या 'भिती' या भावनेचा आधार घेत अनेकदा चित्रपट व मालिकांमधून स्मशान, भूते व त्यांच्याविषयीच्या अंधश्रध्दा पसरवून गल्ले भरले जातात. असे असताना, या प्रकारचे चित्रपट व मालिका बनवणारांना 'अंधश्रध्दा विरोधी कायद्याच्या आधारे' चतूर्भुज करण्याचे महान कार्य न करता, माणूस मेल्याशिवाय गपगुमान ओसाड पडून असणाऱ्या स्मशानाच्या व त्यात नसणाऱ्या गरीब बिच्चाऱ्या भूतांच्या मागे अंनिसवाले का म्हणून लागले आहेत?असो.वरील प्रकारच्या विविध प्रश्नांचा विचार करता आपल्या हे लक्षात येईल की, या प्रश्नांचा हिंदू धर्माशीच काय, कुठल्याही धर्माशी अजीबातच काही संबंध नाहीये. हे प्रश्न कुठल्याही धर्माच्या लोकांना पडू शकतात.आणि जर असे प्रश्न विविध धर्माच्या लोकांना पडणार असतील तर आपल्याला, लेखाच्या सुरवातीला उपस्थित झालेल्या उप-प्रश्नांचे उत्तर मिळते.A. “अंधश्रध्दा निर्मूलनाच्या कामातील समितीच्या कार्यकर्त्यांना नाउमेद करण्यासाठी आणि त्यांच्याबद्दल लोकमानसात जाणीवपूर्वक अपप्रचार करण्यासाठी" वरील प्रश्न विचारलेले नसून कुठल्याही विवेकी मानवाच्या मनात निर्माण होणारे हे साधे सरळ तात्विक प्रश्न आहेत. त्यामुळे,B. “अंधश्रध्दा निर्मूलनाच्या कामातील समितीच्या कार्यकर्त्यांना नाउमेद करण्यासाठी आणि त्यांच्याबद्दल लोकमानसात जाणीवपूर्वक अपप्रचार करण्यासाठी प्रश्न उपस्थित केले जातात” असे म्हणून ‘प्रश्न विचारणार्‍यांवर’ एकांगी दृष्टीकोण लादण्याचा हा प्रकार आहे व त्याद्वारे,C. ‘प्रश्न विचारणार्‍यांवर’ अन्याय केला गेला आहे. तसेच,D. विज्ञान भलेही भौतिक जगतातील कुठल्याही क्रियाकलापांचे स्पष्टीकरण देत असेल परंतु, मानवाच्या मनोजगताचे काय? त्याचे उत्तर देणे विज्ञानाला शक्य नाही. यासाठी आपण एक उदाहरण पाहू. एकाच घरातील दोन मुलगे A व B हे, त्यांच्या आई-बाबांसोबत रात्री झोपण्यासाठी पहिल्या मजल्यावरील बेडरूममध्ये जातात. A सहा वर्षांचा आहे व B त्याच्यापेक्षा दोन वर्षांनी लहान आहे. रात्री मुलांना झोपवण्यासाठी अंगाई म्हणणे, गोष्ट सांगणे, दरवाजाबाहेरील बागुलबुवाची भीती दाखवणे इत्यादि गोष्टी त्यांच्या जन्मापासून सारख्याच घडल्या आहेत. सकाळी आई-बाबा व A लवकर उठून खाली आलेले असल्यास, उशिरा उठणार्‍या B ला एकटेपणाचे भय वाटत नाही. याउलट हेच A च्या बाबतीत घडल्यास त्याला मात्र एकटेपणाची भीती वाटते. A चे हेच वागणे जेंव्हा तो B च्या वयाचा होता तेव्हाही असेच होते. या उदाहरणाद्वारे निर्माण होणार्‍या, ‘एकाला भीती का वाटते व दुसर्‍याला का वाटत नाही?’ या प्रश्नाचे वैज्ञानिक उत्तर काय असेल? सगळी भौतिक परिस्थिती समान असतानाही हे होत असेल, तर या दोन मुलांकडे कुठल्यातरी एकाच चौकटीतून पाहणे योग्य ठरेल का? विज्ञानामधे एकाच गोष्टीला एकच तत्व लागू होते. उदा. पाणी म्हणजे H2O. पण मनोजगताच्या बाबत असे होत नाही. त्यामुळे एकाला भीती वाटण्याचा जो काही सिद्धान्त असेल तो दुसर्‍याला लागू पडत नाही. तेथे प्रत्येकाकडे असणार्‍या विभिन्न मनांचा सिद्धान्त लागू होतो. त्यामुळे, 'एकच प्रश्न विचारणाऱ्या परंतु विविध मनोवृत्तीच्या लोकांना एकाच चौकटीत बसवले जात असेल, तर हा सुद्धा अवैज्ञानिक दृष्टीकोण आहे,’ हे सहज स्पष्ट होते.आता, ‘हा दृष्टीकोण अविवेकी कसा?’ हे या लेखात विस्तृतपणे स्पष्ट केलेलेच आहे. तरीही हे स्पष्टीकरण अपुरे वाटत असल्यास अंनिसच्या कार्यकर्त्यांना भविष्यात आणखी एक प्रयोग करता येईल. तो प्रयोग कुठला? हे या लेखमालेतील पुढच्या लेखात पाहूया व त्याचवेळी, "अंधश्रध्दा निर्मुलन समितीचा हिंदू धर्मालाच विरोध का?" असा प्रश्न विचारण्यामागे जी अस्वस्थता आहे तिचाही शोध घेऊया.

विशाखाची साखळी कामाला लागली होती,आहे,बऱ्याच मैत्रिणींना मदत झाली हया साखळीची!

स्टोरीमिररवर सातत्याने अभ्यासपूर्ण लेख लिहणाऱ्या किशोर झोटे यांची प्रेरणादायी मुलाखत: नक्की वाचा

The blog is about the experience of engineering project.Everyone will definitely relate to it.

देवनाथ दामोधर गंडाटे जन्म तारीख- १४ डिसेंबर १९८३ संपर्क क्रमांक – 7264982465 इमेल – devgandate@gmail.com ट्वीटर – https://twitter.com/DevGandate/

'माझ्या अस्तित्वाची पाऊलवाट'(लेख स्पर्धेतील ऊत्कृष्ट ठरलेला हा लेख)माणसाचं मन अस विचित्र अाणि लोभी असत की देह ठेवला तरी आपल अस्तित्व अापल्या मुला बाळांच्या नातवंड पंतवंडाच्या रुपानी ते शिल्लक राहावं अस वाटतं त्याला. अापलं कुळ आपल गोत्र अापलं घराण चालू राहिलं की मरणोत्तरही  वारसा रुपाने अस्तित्वात असणार आहे अशीअंत्यसमयीची भावना असते.तस तर अापल्या या जगातल्या अस्तित्वावरच आपलं प्रेम असत!म्हणून तर माणूस मरणाला घाबरतो. खर तर अापल्या अस्तित्वाच्या पाऊलवाटेची सुरवात होते ती अापल्या कुटूंबातल्या  अमक्याचा मुलगा / मूलगी या स्थानाने.  अापलं नाव , वडिलांच नाव(यात अाईच नाव अजूनही मधे लावायची प्रथा नाही याचा खेद अाहेच मनात) अाडणावं,आपले कुटूंब, अापली भावंडे या अापल्या  अस्तित्वदर्शक अशा  वाटा, ऊपवाटा पाऊलवाटा असतात असतात.तशी बालपणातली माझी पााऊलवाट फारशी हिरवळीची , मृदू नव्हती मात्र!स्वातंत्र्य प्राप्तीच्या वाटेवर चालताना बालपणीच अाई वडीलांच घर , माया , अासरा  सोडलेल्या ,एककल्ली, तापट अाणि अापलं तेच खरं करायची सवय असलेल्या माणसाच्या शिस्तीत राहण सोप नव्हत माझ्यासाठी! 'मोडेन पण वाकणार नाही'  म्हणून  वारंवार अगदी दर दिवाळीच्या तोंडावर नोकरीवर लाथ मारणार्‍या माझ्या वडिलांना कित्येकदा  अामच केवळ तीन माणसांच कुटूंब पोसणही अवघड जायच. अक्षरश: 'पोटासाठी दाही दिशा' याचा प्रत्यय मला आणि आईला पावलो पावली यायचा.दरवर्षी नवी नोकरी नवं गाव! कुठल्या गावच्या घरात पाणी नाही तर कुठे वीज नाही, कुठे कुडाच्या भिंती तर कुठे शेणामातीची जमीन. त्यात अनेकदा दरमहा काहीतरी नक्की पगार हाती  यावा म्हणून घरापासुन लांब राहून   मिळेल ती नोकरी करणारी अाई! त्यामूळे घरातली स्वयंपाकीण,  मोलकरीण , पाणक्या  सगळ्या भुमिका  लहानपणापासूनच करायची मी. अगदी विहीवरून कावडीनी पाणी भरणं, कोसभर अंतरावरच्या गावच्या हौदावर धुणं पाणी करायला जाण, जमिनी भिंती सावरण, चुलीला पोतेर घालणं,  रोज कंदिल पुसणं , रेशनला रांग लावून निकृष्ट धान्य अाणून त्याचा स्वयंपाक करणं सगळं , या सगळ्या चक्रातूनच लांबवरचु शाळा गाठणं,  अाणि मग जमेल तसा अभ्यास! कष्ट पडले याचं वाईट नाही वाटत मला ! ऊलट या कष्टांनी मला कणखर बनवल. येईल त्या परिस्थितीला धडक मारून ऊलथवून लावायच प्रशिक्षणच होत ते! मला जीवनातल्या  सर्व प्रकारच्या चढ  ऊतारात त्याचा ऊपयोगच झाला! पण एक खंत मात्र कायमची आहे मनात. या विपरीत दिवसांना तोंड देताना ना माझ्या समवेत आई होती ना कोणी पुढच पाठचं भावंड. कुटूंबातील तिघांची  तोंड तीन दिशांना! असो.अापली अशी स्वत:ची वेगळि व ज्याला 'प्रतिमा दर्शक' म्हणता येईल अशी वेगळी पाऊलवाट  अापण चालू लागतो  ती कुटूंबाचं बोट सोडून शालेय शिक्षणाला आरंभ केल्यावर ! आपली शााळा ,तिथले शिक्षक,वर्गमित्र मैत्रीणीसहाध्यायी यांच्याशी वेगवेगळ्या पातळीवर संबंध येऊ लागले की अापलं अस्तित्व अापण कळत नकळत दाखवू लागतो. अंगात फारच  कणखरपणा आणि साहस असल्याने मी शाळेत मात्र बर्‍यापैकी स्वत:ला स्थापीत करायची. अगदी अकरावी मॅट्रिक पर्यंत अाठ गांव अाणि सात शाळांच्या परिसरांत वावरले तरी! कधी खेळ, कधी चित्रकला ,कधी वक्तृत्व , भाषा , नियतकालीक यातून चमक दाखवत! गणित मात्र चांगलाच वीक पाॅईंट!शाळा संपल्यावरच त्याचा पिच्छा सुटला आणि भाषा व साहित्याच्या गळात गळा झाला!शिक्षणक्रम , परिक्षा व तिचा निकाल , खेळ , कला या शिक्षणाखेरीज अन्य व्यक्तिविकास ऊपक्रमात सहभागी होऊन मूल अापलं स्वतंत्र अस्तित्व  विकसित करत असत.    मी माझ्या अस्तित्वाची अन्य मैत्रिणींपेक्षा जरा  वेगळी अशी पाऊलवाट  चालायला लागले ती शाळेबरोबरच  अन्य क्रिडामंडळातील सहभागाने अाणि मुख्य म्हणजे मला घडवणारी 'राष्र्टसेवादल पुणे' या देशप्रेमी, समतावादी व चारित्र्य घडवणार्‍या संस्थेबरोबर! एस .जोशी. ऊर्फ अण्णा , बापुसाहेब काळदाते, भाऊसाहेब मराठे , अनूताई लिमये, ग.प्र प्रधानसर , साधना साप्ताहिकाचे अाधारस्तंभ यदूनाथजी थत्ते , माझी मावशी व  अाधी स्वातंत्र्य सैनिका अाणि नंतर अाजन्म समाजसेविका म्हणुन नव्वदीतही कार्यमग्न असणार्‍या  विमलताई गरूड ,अनेक अादर्श व अांतर्बाह्य पारदर्शी, निर्मळ , देशप्रेमी, समाज बदलू पहाणारी व्यक्तीमत्व! अाम्हा लहान मुलांच बोट धरून अाम्हाला अारोग्य , सभाधीटपणा , कला ,अभिनय , सामाजिक ऊपक्रमात सहभागी करून घ्यायची! त्याग,  समर्पण, सहअनुभूती, जातीभेदाला थारा न देणं, विज्ञाननिष्ठा, समानता असे अनेकानेक  स्ंस्कार या सेवादलानी घडवले माझ्यावर!या अशा वेगवगळ्या वाटा जोडत  द्विपदवीधर होता होता मला माझा मनाजोगता  जोडीदार  निवडता आला! लग्नाला संमती देताना वेगळी जात अाणि शाकाहारी  मौंसाहारी हा मोठा फरक अाईला डाचत होता .पण या वेळी मात्र वडिल  पाठीशी राहिले अाणि संसार  व नोकरी अशी दुहेरी वाटचाल सुरू  झाली.शैक्षणिक क्षेत्रातील  नोकरीने अपार आनंद दिला . सरकारी व अनूदानप्राप्त सस्थेतील  आरक्षणाच्या   धोरणामुळे मोठ्या  संधींपासून  वंचित राहवं लागल मात्र! लायकी असुनही पदं मिळाली  नाहीत! पण मी अनेक ऊपक्रम राबवले. मुलांना अनेक प्रकारे घडवता आले.याचं समाधान मोठ आहे. मुलांना  घडवताना मी दैखील घडत गेले. वाचत लिहीत नव शिकत राहिले. कथासंग्रह कविता संग्रह प्रसिद्ध झाले. अनेक बक्षिस अनेक पुरस्कार मिळाले.माझ्या अस्तित्वाची पाऊलवाट पुढे  राजमार्ग झाला. दोन्ही मुलं ऊत्तम शिकली. कर्तृत्व गाजवतायत. अाम्हाला ऊभयतांना अाजी अाजोबांच प्रमोशन मिळालं. माझ्या सासुबाई सासरे अाणि माझे अाई वडिल यांच्या बाबतची सारी कर्तव्ये पार पाडण्याची अार्थिक व शाररिक क्षमता देवानी दिली.अाज मितीला अर्धअधिक जग हिंडून  झालय. थरारक खेळाची मजा मी सत्तरीच्या ऊंबरठ्यावरही घेते. अाणि  काय  हव!सपत्तीचा लोभ नसल्याने अनेक गरजुंना व संस्थाना मदत करण्यात व सामाजिक कार्यात सहभागी होतो.अशी ही वाटचाल! अापल्यामागे काय राहिल  कसं राहिल याची चिंता तरी मग कशाला! सर्वेपी सुखीन:संतू  सर्वे  संतू निरामयह: हीच प्रार्थना सर्वांसाठी देवाकडेअंजना कर्णिक, माहिम, मुंबई

*प्रपोज*भेटलो आम्ही बागेतनजरानजर झालीदोघांनाही एकमेकांचीखूप ओढ लागली.....मनात  आले माझ्याभेटेल  का तो पुन्हा मलादुसर्‍या दिवशी परतगेले पाहायला मी त्याला....अनाहूत   भेट परत  झालीपाहून आम्ही सुखावलोनजरेनच संवाद  साधलादोघेही  खूप आनंदलो...मनात  विचार आलामिळेल का तो मलात्याचीही अवस्था तिच होतीतोही त्याच विचारात दंगला.....भेटू लागलो दोघेही रोजआला प्रीतीला बहरझोंबू लागले प्रीतवारेसर्वांनी रोखली आमच्यावर नजर...भीती  होती मनात तेच झालेआमच्या घरात हो समजलेघरच्यांनी नाहि विरोध केलाआम्हा दोघांनाही समजून घेतले....मग  कााय त्याने  मलासर्वांसमोर मला *प्रपोज* केलेछान सुंदर लाल गुलाब दिलेमी लाजून लाजून लाल झाले...,दोन्ही घरचा होकार आलादोघांच्याही मनाचा  मोरआनंदाने नाचू लागलालग्नाचा सोहळा आमचा सुरु झाला....*वसुधा नाईक,पुणे*

*बालगीत*____________________चला चला नाचू चलाआनंदाने गाऊआनंदाने गाऊ चलाठुमके देवून नाचू....,नाच  करायलाअंगण मोठे नकोगाणे गायला होमाईक  पण नको....नाच छान करूयाअापण  तालातगाणे पण गाऊयाअापण सुरात....नाच करतानाव्यायाम होईलगाणे  गातानाभानही हरपेल...नाचत नाचतगाणे गाऊयासर्वांसमोर गाणेसादर करूया....*वसुधा  नाईक*

_____________________*अक्षरधन*______________________कविता माझी अक्षरधनाचीभावनांनी सुरेख गुंफलेलीशब्द शब्दाने अाणली मजाअक्षरधनाने कविता रंगलेलीरेखाटलेय त्यात माझे मनमाझे जीवन गुपीत सारसुंदर विचारांनी सजवला मीअक्षरधनांचा मस्त हो हार...माझे जीवन हो रंगमहालचारोळी अन कवितांचालपवले अक्षरधन रंगमहालातपूर आला अर्थपूर्ण भावनांचा...माझी जीवनगाथा मांडलीखजिना कवितांचा साठवलासिनेमा जीवनाचा अहो मीशब्दमहालात की हो सजवला....वही माझी अक्षरधनाची छानफारच हो जपून ठेवलीयचाहूल लागता तुमची की होमी वही समोर आणलीय....काय येणार हो आपल्या बरोबरमाझै अक्षरधन सर्वांच्या मनात राहतीलमी जगात नसताना पण होलोकं माझी आठवण तरी काढतील....*वसुधा नाईक,पुणे*

भ्रष्टाचारप्रत्येकाला आज भुलवितो आहेपैसे मिळविण्याचा मार्ग झटपटनाना शकला लावून माणसांचीपैसे मिळवण्यासाठी खटपटपद प्रतिष्ठांचा करुन गैरवापरपैशासाठी करी चुकीचे ही कामगरज ओळखून समोरच्याचीबिनधास्त मागतो आगाव दामनियमबाह्य गोष्टी करतानाविवेक ठेवला जातो गहाणवशिला आणि पैश्याने होतोसामान्य माणूस क्षणात महानहोतो असा भ्रष्टाचार जेंव्हाखिन्न बनते आपलेच मनबोकाळते ही वृत्ती तेंव्हापेटून उठतात सारेचजणहोतोय ना त्रास या वृत्तीचाचला मग देवू आपणच लढाजेथे जेथे असेल भ्रष्टाचारीमिळून त्याला शिकवू धडा!!!स्मिता मुराळी, सोलापूर

"संविधान वाचा व संविधान वाचवा""रिपब्लीकन मुव्हमेंट" याचा शाब्दीक अर्थ पाहिला तर, लोकांनी चालवलेली चळवळ.देश स्वातंत्र्याच्या 71 वर्षानंतरही, अजूनही आपल्या देशात लोकांनी चळवळ चालवावी अशी गरज का भासते.याचे एका वाक्यात उत्तर द्यायचे झाले तर, केवळ एवढेच म्हणू शकतो की, "सध्या देशाची शाशन प्रणाली बघता,देश लोकशाहीकडून हुकूमशाही, दडपशाहीकडे वळत चालला आहे."परंतू जर दिर्घ कारण बघितले तर विवीध पैलूवर प्रकाश टाकावा लागेल.आज शाशनप्रणाली जी हुकूमशाही,दडपशाहीकडे वाटचाल करू लागली आहे,ती कशाच्या बाबतीत? याचेही खुप सुक्ष्म निरीक्षण करावे लागेल.आधीच हजारो वर्षे विवीध परप्रांतीयांच्या हुकूमशाहीत, राजेशाहीत,गुलामगीरीत राहिलेला भारत देश संपूर्ण मानसिक गुलाम झालेला.ही मानसिक गुलाम कशाची तर, प्रथा परंपरेच्या नावावर लादलेल्या अमानवी,पशुतूल्य नियमांची.या नियमांमधे,मनुने सांगितलेला चातुर्वण,म्हणजेच समाजातील लोकांच्या समुहाला चार वर्णात विभागून,समाजात वर्णाच्या आधारावर पाडलेली फुट. समाजातील मानवाने मानवात पाडलेली दरी. मानवाने मानवात निर्माण केलेला भेदाभेद.वर्णाच्या भेदाभेदातून निर्माण झालेल्या जाती, पोटजाती, भेदाभेद अशा अराजकतेच्या श्रूंखला निर्माण होवून, जातपात,देवधरम या अनिस्ट रूढी परंपरांचा भारत देश संपूर्ण मानसीक गुलाम झाला.परप्रांतीयांमधे इंग्रजही भारतात आले. आणि येतील लोकांमधे मुळातच मानसिक गुलामगिरीच्या पडलेल्या सवयीचा फायदा घेत, पुन्हा तेच "फुट पाडा व राज्य करा" या नितीचा अवलंब करून शेकडो वर्षे राज्य केले.भारतवासियांना गुलामगिरीत डांबून ठेवले.जर इंग्रजांनी भारतात शिक्षणप्रणाली सुरू केली नसती,  शिक्षण घेवून इथले लोक इतर देशाच्या सामाजिक व राजकिय स्थितीचे अभ्यास करू लागले नसते. इतर देशाच्या सामाजिक व राजकिय स्थितीचे ज्ञान मिळवू लागले नसते, तर कदाचित देश स्वातंत्राची जाणीव ही भारतवासियांना झाली नसती.'स्वातंत्र्याची जाणीव होणे, म्हणजेच गुलामगिरीत असल्याची जाणीव होणे. म्हणजेच जेव्हा व्यक्तीला गुलामगिरीत असल्याची जाणीव होते,तेव्हाच त्याला स्वातंत्रप्राप्तीची जाणिव होवू लागते. हे मानसशास्त्रीय कारण म्हणता येइल.याचा अर्थ जेव्हा देशात स्वातंत्र प्राप्तीची चळवळ होवू लागली, तेव्हा भारतीयांची परप्रांतीयांच्या राजवटिचे गुलामित्व झिडकारण्याची मानसिकता तयार होवू लागली.ही गुलामी कोणती? तर केवळ राजकिय. म्हणजेच त्यांना स्वताचे राजकिय स्वातंत्र हवे होते. स्वताचे शाशन हवे होते. देशातील नैसर्गीक व भौगोलिक साधन संपत्तीवर देशाचा अधिकार हवा होता.याचाच अर्थ बाहेरील  लोकांच्या भौतीक गुलामगिरीतून सुटका हवी होती.  आणि अखंड प्रयासाने व कित्येकांच्या बळीने, परप्रांतीयांच्या भौतीक, भौगोलीक, राजकिय, आर्थीक गुलामगिरीतून देशाला स्वातंत्र देखील प्राप्त झाले.परंतू शतको शतकापासून चातुवर्ण, मनुवादाच्या ज्या मानसिक गुलामगिरीने इथल्या समाज व धर्मठेकेदारांना बांधून, जकडून ठेवले होते, त्या तुच्छ मानसिक गुलामगिरीतून भारतीय धर्मवादी,जातवादी, वंशवादी, लिंगवादी, मनुष्याने स्वताला मुक्त केले नाही.आणि अशा स्थितीमधे जी स्वातंत्रपुर्व काळात स्वातंत्रप्राप्तीची चळवळ होती, देश स्वातंत्र्यानंतर त्या चळवळीचे रुप बदलले.कारण, देश दोन प्रकारच्या गुलामगिरीत होता. संपुर्ण देश हा परप्रांतीयांच्या राजकिय गुलामगिरीत,आणि या देशातील चतुवर्णातील चौथा वर्ण ज्याला शुद्र म्हटले जायचे तो व स्त्री वर्ग, उच्च वर्णीयांच्या, मनुवाद्यांच्या मानसिक गुलामगिरीत.आणि त्यामुळे परप्रांतीयांपासून जरी संपुर्ण देशाला राजकिय पारतंत्र्यातून स्वातंत्र मिळाले, मात्र या वर्गाला देशातीलच मनुवाद्यांपासून, चातुवर्णापासून स्वातंत्र मिळू शकले नाही.अशा स्थितीत देशांतर्गत कलह निर्माण होवून,पुन्हा दोन गट तयार झाले.यात एक गट, जो मानव उत्पत्तीचा वैज्ञानीक व नैसर्गीक कारण आणि सत्य नाकारून पुर्व व परंपरावादी पध्दतीने दुसऱ्या वर्गावर मानसिक गुलामगिरीचे अधीराज्य गाजवू बघतो. आणि दुसरा या सगळ्यांनी पिडीत वर्ग जो आधुनीक व वैज्ञानीक विचारशैली अंगीकारून या मानसिक गुलामगीरीला झिडकारू पाहतो.या पिडीत वर्गाला चातुवर्ण मान्य नसुन, मनुवाद मान्य नसुन, जातीय दांभीकपणा मान्य नसून, धर्मांधपणा मान्य नसून, तो संविधानाने जे प्रजातंत्रामधे देशाच्या संपुर्ण नागरीकांना, लिंगभेद, वंशभेद, जातीभेद ,धर्मभेद, प्रांतभेद न ठेवता समता, न्याय, स्वातंत्र, बंधूत्व बहाल केले आहे त्या  सवैंधानीक मुल्याचा व अधिकाराचा हा दुसरा, म्हणजे पिडीत वर्ग पुरस्कर्ता होय.आणि या दुसऱ्या वर्गाला सवैंधानीक  आधारावर   स्वातंत्र हवे आहे ते मानवी मुल्य रूजवीणारे.स्वातंत्र प्राप्तीनंतर, संविधानाला परमोच्च स्थानावर ठेवून, सवैंधानीक कायदे व नियमांवर देशातील राजकिय व सामाजीक घडामोडी चालाव्या, देशाचे राज्यकारभार चालावे हा प्रामाणीक प्रयत्न व मागणी या दुसऱ्या पिडीत वर्गाची असते. परंतू प्रत्यक्षात मात्र पारंपारीक पध्दतीने चातुवर्णाला मानणाऱ्या प्रथम वर्गाला, संविधान हा फक्त राजकारणात सक्रीय होण्यापुरता मान्य असून, संविधानात नमुद केलेल्या अस्पृश्याच्या उध्दाराच्या काही बाबी वेशीवर टांगून, कायदा वेशीवर टांकून, पुन्हा दडपशाही, हुकूमशाही, अराजकीय व गढूळ राजकारण करून, शाशन करून, दांभीक चालिरीती, जशा की संविधानाने स्पस्ट उल्लेख केला की "धर्मनिरपेक्ष" म्हणजेच कोणत्याही एका धर्माचा तिरस्कार न करता, कोणत्याही एका धर्माला प्रोत्साहन किंवा चालना न देता सर्वांना समान स्थान व समान अधिकार मानने, या बाबीचे सर्रास उलंघन होवून, "गौ हत्याकांड" सारख्या घटना घडवून देशात एका धर्माला पाठिंबा,रक्षण, प्रसार , प्रेरणा दिली जावून, संविधानाविरूध्द जावून संपूर्ण देशवासीयांना सक्तीने एका धर्माच्या निर्बंधनाकडे ढकलण्याचे कट, प्रयत्न केले जाताना दिसत आहे.म्हणजेच असे म्हणता येइल की, स्वातंत्र प्राप्तीनंतर, प्रजातंत्र लागू झाल्यानंतर देशात दोन गट, वर्ग, समुह उदयास आले. एक जो लोकशाही मधे संविधानालाच परमोच्च स्थानावर मानून, संविधानच हा देशाचा कायदा,कानून असून संविधानाने बहाल केलेली समता, स्वातंत्र, बंधूता, न्याय हीच राज्यकारभाराची सुत्रे असावी असे मानणारा, तर दुसरा वर्ग संविधान हा फक्त देशाला लोकशाही राज्याची ओळख निर्माण करून देवून, राज्यकारभार करण्यापुरता मर्यादित ठेवून, प्रत्यक्ष समाजकारणात पुर्वीच्या चातुवर्णालाच प्रस्थापित करून, जातीवादी, धर्मवादी, वंशवादी, लिंगवादी समाज व्यवस्था टिकून राहावी या प्रयत्नांचा व धोरणांचा पुरस्कर्ता.अशा अवस्थेत या दोन्ही वर्गात गृहकलह, शितयुध्द निर्माण होवून या प्रथम वर्गाच्या विरूध्द, संविधान व मानवी मुल्ये रूजवीण्यासाठी हा दुसरा म्हणजे शोशीत वर्गाकडून "रिपब्लीकन मुव्हमेंट" म्हणजेच लोकांची चळवळ चालविली जाते.येणाऱ्या काळात व सध्या स्थितीतही देशात सवैंधानिक राज्य, लोकशाही टिकवून ठेवण्यासाठी आज प्रथम गरज होवून बसली आहे ती, संविधान साक्षरतेची. संविधान जागृतीची. संविधान म्हणजे काय? संविधानात काय आहे? संविधान नागरिकांना कोणते अधिकार देतो व का?त्याच प्रमाणे  संविधानाने नागरीकांना देशाचे नागरीक म्हणून, अधिकारासोबत कोणते कर्तव्य, जबाबदाऱ्या दिल्या? विशेष घटकांसाठी विशेष तरतुदी कोणत्या व त्या देण्यामागील कारण काय? ह्या सगळ्या बाबी जाणून घेवून, समजुन घेण्यासाठी सर्वप्रथम आवश्यक आहे ते देशाचे सुज्ञ नागरीक म्हणून प्रत्येक व्यक्तीने संविधान हातात घेण्याची. हातात घेतलेल्या संविधानाचे पान चाळण्याची. प्रथम वर वर वाचन करण्याची. आणि नंतर सखोल वाचन करण्याची.सध्या देशातील सामाजिक व राजकिय अराजक स्थिती लक्षात येता, लोकशाही,प्रजातंत्र टिकवीण्यासाठी, संविधानाचे रक्षण होणे महत्वपुर्ण ठरते आहे. आणि जर संविधानाचे रक्षण करून लोकशाही टिकवायची असेल, तर सध्याच्या युवा वर्गासह, युवकांच्या भावी पिड्यांना संवैधानीक साक्षर करणे ही काळाची गरज ठरत आहे.काळाची ही गरज ओळखता, युवा व विद्यार्थांच्या हाती संविधान देणे आवश्यक आहे. जेणेकरून ते संविधानाचे वाचन करून, संविधान हा फक्त पुस्तकात वाचला जाणारा आदरयुक्त शब्द न राहता, प्रत्यक्षात समाजजिवनात संविधानाप्रती आदर निर्माण होवून, देशाच्या लोकशाहित कायद्यानियमावलीतील सर्वोच्च सम्मान प्राप्त धेय्य होऊ शकेल.या देशाचा जो नागरीक संविधान वाचेल,तो संविधान वाचवल्याशिवाय राहणार नाही व जो संविधान वाचेल तो लोकशाही वाचवेल.अस्मिता मेश्राम पुष्पांजलीसाहित्यिकभंडारा,9921096867

*कधीतरी असं घडावं...*कधीतरी असं घडावंपावसान माझ्याशी बोलावंथेंबात मी नाचावंअलगद स्वैर बागडावंमनसोक्त खेळावं.......कधीतरी असं घडावंबालपण परत यावंबालपणात जावूनत्या आठवणीत रमावंस्वच्छंदी जीवन जगावंकधीतरी असं घडावंपंख द्यावेत देवानमनमुराद फिरून घ्यावंउंच भरारी घेतवसुंधरेच निरीक्षण करावं....कधीतरी असं घडावंगाडीवर बसावंमित्रांसवे फिरायला जावंआनंदाच्या सरीत नहावंमनसोक्त गप्पात रंगावं.....,कधीतरी असं घडावंवसुंधरा होवूनहिरवीशाल पांघरावीतिच्या पोटात काय ,काय दडलयंते निरखून पाहावं....कधीतरी असं घडावंलहान बाळ व्हावंआईला घट्ट बिलगावंकशाचीही चिंता न करताबालपण पुन्हा अनुभवावं...,*वसुधा नाईक,पुणे*

*माझी वही....*कविता माझीमी कवितांचीमाझी वही छानमस्त आहे सान....रेखाटलेय त्यातमाझे जीवन गुपीतसुरेख विचारांचे सारमाझ्या वहीच्या कुपीत....माझे जीवन होलपलेत वहीतअर्थपूर्ण भावनामाझ्या आहेत सहीत,..माझी सान वहीखजिना कवितांचाउलगडून ठेवलाय मीसिनेमा जीवनाचा....वही माझी नीट उघडाफारच हो जपूनचाहूल लागता तुमचीशब्द बसतील लपून....*वसुधा नाईक,पुणे*

*तिळगूळ*तिळगूळ घेतले  खरपूस भाजूनखलबत्यातघेतले बारीक कुटूनगुळाला दिला मस्त चटकातिळगुळाचे मिश्रण घेतले सारखे करून...मस्त रसरशीत चटका बसला गुळालाखमंग सुवास आला मिश्रणालागुळपोळी केली त्याचीनैवैद्य अर्पण केला देवाला.....तिळगुळाचा बनवला लाडूसजणाने सजणीला लाडू भरवलापती पत्नीच्या नात्यातीलआपलेपणा सजणाने वाढवला...घरातील वरिष्ठांना नमस्कार केलापरंपरेचा ठोका नाही चुकवलामकरसंक्रांतीच्या सणाचा गोडवाआशिश सुमनांनी छान बहरला..,,संसारातील,कुटुंबातील गोडी तिळगुळानेआज परत द्विगुणीत केलीउत्तरायणातील या गुलाबी थंडीनेमनाची सुंदरता अजूनच खुलली...*वसुधा नाईक,पुणे*

*जिजाबाई...*शिवरायांची माताकुलवंत जिजाईलेक लखूजी जाधवांचीनाव तिचे जिजाबाई....,सून भोसले घराण्याचीशिवभक्त मालोजीराजांचीभार्या होती जिजाबाईशूरवीर शहाजीराजांची....जिजाईने शिवबांच्या मनीस्वराज्याचे रोप लावलेखतपाणी घालून मूल्यांचेरोपास त्या वाढवले....सुसंस्काच्या कथाजिजामातेने सांगितल्यामावळ्यांच्या साथीने शिवबांनीकथा सत्यात हो उतरवल्या....साधूसंताची चरित्रे कथन केलीपराक्रम ऐकवले शूरवीरांचेशिवबाने घोडदौड सुरू केलीस्वप्न सत्यात आणले स्वराज्याचे....*वसुधा नाईक,पुणे*

उठबशी,..इयत्ता पहिलीच्या वर्गातीलमाझा लाडका विद्यार्थी स्वप्नीलमस्ती अंगी खूप,बोलणे आगावून ऐकणारा अन अतिशय खोडील..असतो सदा हसतमुख,खूशखुशालचेंडू तो जसामस्तमौला माझ्या वर्गातीलआनंदी राहयचा तसा....त्याचे काही चुकले तरशिक्षा मी नाही  करायचीत्याने आपणहून शिक्षास्वतःला स्वतःच घ्यायची...खूप  खूप बोलतो म्हणूनशिक्षा द्यायची नाहीत्याला बोलायचे नाहीमनात यायचे  तसे करायचा सर्वकाही...मग काय हा बहाद्दरस्वतःच वर्गाबाहेर जाणारआणि शिक्षा करून घेणारस्वतःला उठबशीतून मार देणार....वसुधा नाईक,पुणे

*कनक पारस*कनक पारसआगळी रे जोडीपरीस स्पर्शानेसुवर्णाची गोडी....मानव सदैवसुवर्ण भुकेलापण अर्थ आहेयाच पारसाला.....सुवर्ण होते रेकधी तरी चोरीठरे पारसाचीपाटी नवी कोरी.....घेताच रे जरासुवर्णाचे नावमानवा सुटतेत्याची फार हाव....कनकाची रासपरीसाचा स्पर्शसुवर्णाचा ढीगमानवास हर्ष......वसुधा नाईक,पुणे

*झेप**लीनाक्षरी काव्य*झेप घेई गगनी तू रे पाखराबळ येऊ दे पंखात रे भराराघेई उंच झेप तू गगनी कशीनभ ठेंगणे तुला होय जशीभरवतो पिलांच्या तू मुखी घासपिलू राही घरटी खुशाल खासनभ झाले पाखरा  तुला थिटेभरारीचे स्वप्न  पिलांचे रे फिटेभिरभिरतेय  पाखरू गगनीपिलू खूश  आईबरोबर मनीपिलू  पाहतेय घरट्यात वाटआई  बाबा समवेत त्यांचा थाट...वसुधा  नाईक,पुणे

*स्वप्नसुंदरी*माझी सखी तूमाझी मैत्रीण तूस्वप्नसुंदरी तूमाझी पट्टराणी तू....,मी online असलोतरी शांत सखी माझीएवढ्या वर्षातीलआहे सवय ही तूझी.....माझ्यावर प्रेमवर्षावनेहमीच करतेसफिरायला  जाण्यासाठीसदोदीत  छळतेस.....किती वर्ष झालीआपल्या संसारालानको ग छळूसआता ग मला....स्वप्नसुंदरी म्हणूनडोक्यावर काय घेतलेआता   तर मग  कायतू डोक्यावर मीरे वाटले.....काही म्हणा बाबामाझी स्वप्नसुंदरीमाझी प्रीतवेडीमाझी सुंदरपरी  .....*वसुधा नाईक,पुणे*

*काळोख*काळोख दाटला होता मनीआता सारीकडे उजाडलेपक्षी,विहग घरट्यातूनीबाहेर पडू लागले...,काळोख उतरतो  खोल मनातछेदून जातो पार अंतरातअस्वस्थ त्या  शांततेतूनराहतो  मनी विचार भिरभिरत....अस्वस्थ त्या शांततेतूनगुरगुरते  श्वान एकमग भीती  वाटते खूपविचार मनी येती कैक....दाटलेल्या मनीचा  काळोख काढण्याउजळू दे एक किरण प्रकाशाचाप्रातःकाली जावे काळोखाने न्हावूनकवडसा पडलाय नारंगी सूर्याचा....काळोख संपूनी उजेड पसरलाया हिरव्या  वसुंधरेवरसुर्याची लाली पसरलीवृक्षांच्या पानापानावर.,.*वसुधा नाईक,पुणे*

*म्हणी....*आज वर्गात चौथीचा पाठ सतरावा  घेत होते.म्हणी आधी  मुलांकडूनच काढून घेतल्या.अर्थ विचारले .ज्याचाअर्थ आलानाही .तो मी समजावून सांगितला."काखेत  कळसा गावाला वळसा"ही म्हण चालू होती.माझ्या वर्गातल्या राज खामकर या मुलाने मधल्या सुट्टीतला प्रसंग  या म्हणीला मिळता असल्याने     लगेच  त्याने सांगितला,आर्यन नावाच्या मुलाची माकडटोपी कृष्णाने  काढली.ती त्याच्या पायाशीच पडली.पण ते त्याला माहित नव्हते.तो टोपी शोधत असताना...तिसरीच्या मुलाने विचारले "काय शोधतोस?" आर्यन म्हणाला "अरे,माझी टोपी फेकली कृष्णाने ती शोधतो".तो मुलगा म्हणाला "अरे,ही बघ की तुझ्या पायाजवळ".आर्यन   हसला टोपी उचलली. हा प्रसंग सांगून  राजम्हटला "काखेत कळसा अन गावाला वळसा" असे आर्यनचे झाले.मला खूपआनंद झाला.की म्हण व्यवहारात कशी येते .हे माझ्या मुलांना छान  समजले.अर्थ पण छान समजला.*वसुधा नाईक,पुणे*

*वर्ष सरताना*२०१८ वर्ष सरलेआता थोडे उरले क्षणआठवून तै सारे क्षणजड झालेय हो मन....जड झालेल्या मनानेनिरोप वर्षाचा घेवूयासरत्या वर्षालामनी आनंदी होवूया....सुख दुःखाचे  जाळेविणलेय या वर्षानेआठवून   हे सारेमन होते वेडे   हर्षाने....समजुतीने  घेतलेसर्वांशीच   नित्यानेजर काही चुकले माझेतर माफ करा मोठ्या मनाने,....मित्रांनो आपल्या संगतीनेहे वर्ष  सुखात  सरलेमी  चारोळी,कविताछान करू  लागले,....या  सरत्या वर्षाने  मलाओळख  नव्याने  दिलीकवयित्री म्हणून मीप्रसिद्ध  होवू  लागली.....